Ouder worden we allemaal, en we beschouwen dit als een heel normaal, natuurlijk en onvermijdelijk proces … al zijn er genoeg bedrijven die beloven de (zichtbare) veroudering middels cosmetische ingrepen, pillen en therapieën tegen te kunnen houden.
Maar … wat is veroudering nu eigenlijk? Waarom zien we zulke enorme verschillen tussen mensen? Waarom wordt de één lachend zonder problemen boven de 100 jaar … en haalt de ander met pijn en moeite - lijdend aan akelige auto-immuunziekte - net de pensioengerechtigde leeftijd? Hoe hangen ouder worden, chronische laaggradige ontstekingen en ons immuunsysteem met elkaar samen? En … kunnen we er zelf ervoor zorgen dat het proces van ouder worden zo prettig en gezond mogelijk verloopt?
Veroudering is een complex gebeuren waarin we nog geen 100% inzicht hebben. Het is ook een zeer individueel proces. Door de eeuwen heen zijn er diverse theorieën geweest die een poging hebben gedaan het proces te verklaren.
De Darwinaanhangers menen dat veroudering het gevolg was van natuurlijke selectie, ofwel de evolutietheorie, die stelt dat er door veroudering en de dood meer plaats wordt vrijgemaakt voor jongere leden van een populatie van een diersoort. De accumulatietheorie stelt dat veroudering een optelsom van willekeurige nadelige mutaties is. De oxidatieve stresstheorie kijkt naar de opeenstapeling van schadelijke stoffen door vrije radicalen. Voor alle theorieën valt wel iets te zeggen, maar ook iets op af te dingen, al was het alleen maar het feit dat dieren in het wild veelal niet door ouderdom sterven: ze worden opgegeten, verhongeren of verongelukken.
Rond 2000 kwam er een nieuwe revolutionaire theorie op: inflammaging genaamd. Het begrip inflammaging is een samenvoeging van de woorden inflammation en aging. Hiermee wordt chronische, metabole (laaggradige) ontsteking bedoeld, die aan de basis ligt van (voortijdige) veroudering van het menselijk lichaam. Niet alleen cellen en weefsels verouderen, maar ook het immuunsysteem.
Het immuunsysteem werd voorheen vaak eenzijdig afgeschilderd als een leger dat ten strijde trekt tegen de ziekteverwekker. Inmiddels is het gemeengoed dat het immuunsysteem is ontwikkeld om het evenwicht te bewaren en weefsels te beschermen.
Wat is inflammaging?
Immunoloog Dr. Jacques DeNeef zegt er het volgende over.
In de loop van de 20e eeuw vond bij de mens een aanzienlijke verbetering van de levenskwaliteit plaats, maar ook een verhoging van de levensverwachting. Het sterftecijfer door kanker stijgt van het midden van het leven tot ongeveer de leeftijd van tachtig en neemt daarna af, terwijl de sterfte aan infectieziekten tot op hoge leeftijd aanzienlijk is. Deze gevoeligheid voor infecties is waarschijnlijk te wijten aan veranderingen in de aangeboren en adaptieve immuniteit tijdens het ouder worden. Deze immunologische veranderingen zijn ook verantwoordelijk voor een slechtere reactie op vaccinaties en een chronische ontstekingsaandoening, “inflammaging” genoemd.
Inflammaging resulteert in een overexpressie (overdreven reactie) van zogeheten cytokines, die ontstekingen in het lichaam oproepen. Daardoor ontstaan er chronische ziektebeelden, zoals atherosclerose, diabetes, kanker en neurodegeneratieve ziekten. De infectieuze hypothese stelt dat het niet de cytokines zijn die het immuunsysteem verouderen, maar wel de herhaalde blootstelling aan infectiegevaar. De noodzaak om latente infecties onder controle te houden, zou de oorzaak kunnen zijn van de ontstekingsgevoeligheid bij ouderen. Ook speelt chronische ontsteking een grote rol in het ontstaan van schade in cellen. Bovendien hebben recente studies aangetoond dat bij inflammaging bepaalde cellen (fibroblasten) zich ophopen in verschillende weefsels en ontstekingsbevorderende stoffen afscheiden, waardoor een vicieuze cirkel ontstaat die het verouderingsproces versnelt.
Hoe ouder, hoe meer ontstekingen
Inflammaging doelt dus op een toestand van chronische laaggradige ontsteking in het lichaam, die worden veroorzaakt door een reeks defecten in het immuunsysteem. Immunosenescentie betekent veroudering van het immuunsysteem. Inflammaging neemt toe naarmate we ouder worden. De gevolgen van inflammaging en immunosenescentie kunnen leiden tot een verhoogde vatbaarheid voor infecties, zwakke reacties op vaccinaties en chronische inflammatoire en degeneratieve ziekten bij ouderen, zoals reuma, diabetes, MS en zelfs kanker.
Aan het ziektebeeld is af te lezen waar de ontstekingen de meeste schade berokkenen. Bij multiple sclerose zitten de ontstekingen vooral in en om de zenuwbanen en -cellen, bij hart- en vaatziekten vooral in de bloedvatwanden, bij reuma in de gewrichten en bij astma in de luchtwegen. Omdat laaggradige ontstekingen veel bij ouderen worden ezien, wordt gesproken van inflammaging.
Eigenlijk kun je ervan uitgaan dat er bij alle chronische klachten waarschijnlijk sprake is van low grade inflammation, ofwel LGI. Dus PDS, gewrichtsklachten, pijn, vermoeidheid, ‘hersenmist’, depressieve klachten, terugkerende blaasinfecties, luchtwegklachten, eczeem en alle klachten die passen bij de verschillende auto-immuunziekten, waaronder een aantal neurodegeneratieve ziekten. Age related deseases (ARD) zijn dus niet alleen het gevolg van ouder worden, maar ook van ontsteking.
Verouderen betekent eigenlijk: langzaamaan méér ontsteken.
Hamvraag is natuurlijk: is inflammaging een onvermijdelijk onderdeel van ouder worden dat we moeten accepteren of kunnen we hier zelf ook invloed op uitoefenen?
Wat draagt bij aan het ontstaan van LGI?
Diverse factoren spelen een rol bij het proces van inflammaging. Naast erfelijke gevoeligheid voor het krijgen van een chronische ziekten is een belangrijke rol weggelegd voor omgevingsfactoren als roken, chronisch gebruik van te veel alcohol, chronische stress, onvoldoende bewegen, te veel en/of ongezond eten, slecht of te weinig slapen, blootstelling aan te veel toxines en het slikken van medicijnen. Niet alleen de gezonde darmflora verandert hierdoor, wat mogelijk vele gevolgen met zich mee kan brengen, ook wordt gedacht dat deze factoren een verhoogd doorlaatbare darmwand kunnen veroorzaken.
Ook wordt gekeken naar de ‘antigenic load’, ofwel de totale belasting van antigenen waaraan het immuunsysteem wordt blootgesteld. Ook de microbiota en voedingsantigenen spelen een rol in de ontwikkeling van het immuunsysteem. Maar niet alle blootstelling aan ‘foute’ stoffen is fout. Zo kennen we de hygiënehypothese. Blootstelling aan bepaalde micro-organismen en infecties tijdens de vroege kinderjaren kan een voordeel opleveren voor het immuunsysteem voor een juiste ontwikkeling en regulatie. Tot slot zijn genetische en epigenetische factoren belangrijk voor het al dan niet ontstaan van immunosenescentie.
Ortho Health Foundation zegt het volgende over mogelijke oorzaken van het ontstaan van laaggradige ontstekingen:
- Langdurige blootstelling aan giftige stoffen zoals luchtvervuiling, sigarettenrook en chemische stoffen.
- Chronische infecties zoals hepatitis B of C, HIV, herpes, lyme-ziekte en tuberculose.
- Auto-immuunziekten waarbij het immuunsysteem lichaamseigen weefsel aanvalt en een chronische ontsteking veroorzaakt.
- Overgewicht en obesitas, wat kan leiden tot een laaggradige ontsteking in het lichaam.
- Slechte voeding, zoals een dieet rijk aan suiker, ongezond vet en bewerkte voedingsmiddelen en arm aan groenten, fruit en volle granen.
- Stress, wat kan leiden tot een overactief immuunsysteem en chronische ontstekingen.
- Onvoldoende slaap, wat kan leiden tot een verhoogde ontstekingsreactie in het lichaam.
- Erfelijkheid, waarbij sommige mensen een genetische aanleg hebben voor chronische ontstekingen.
Epigenetische Veranderingen
Het Herseninstituut zegt er het volgende over:
Bij epigenetische veranderingen verandert de functie van een gen zonder dat de code verandert. Vergelijk het met het uitvoeren van precies hetzelfde notenschrift door verschillende muzikanten: het stuk is hetzelfde, maar de muziek is anders. Twee mensen kunnen genetisch identiek zijn, maar epigenetisch verschillend. De veranderingen kunnen ontstaan door bijvoorbeeld stress of roken. Deze zaken zijn van invloed op je genen en kunnen deze aan- of juist uitzetten. Als een gen actief is kan het zijn werk doen en eiwitten aanmaken die nodig zijn om taken in het lichaam uit te voeren. Als het gen uitstaat dan wordt het eiwit niet meer gemaakt: het kan het zijn taak niet meer uitvoeren. Sommige soorten kanker kunnen ontstaan door epigenetische veranderingen. Dit komt dan omdat er genen worden aangezet die een rol spelen bij het delen van cellen. Als er teveel van deze cellen aanstaan dan kan er een tumor ontstaan.
Epigenetische Veranderingen - Nederlands Herseninstituut - KNAW | Master the mind
Leaky gut
De dunne darm is bedekt met één laag cellen die van elkaar gescheiden zijn door de zogenaamde tight junctions (TJ’s). Deze houden de cellen bijeen en dwingen normaliter de stoffen - die zich aan weerszijden van de cellaag bevinden - dóór de cel heen te gaan, waardoor er controle is over welke stoffen wel en welke niet doorgelaten worden. De TJ’s kunnen wel water en nutriënten doorlaten, om wanneer nodig de opname aan te vullen. Op deze manier is de darmwand dus fysiologisch doorlaatbaar: handig wanneer bijvoorbeeld in een kortdurende stressvolle situatie extra energie en water nodig is, om deze stress aan te kunnen (vluchten of vechten). Op deze eencellige laag ligt een slijmlaag waarin zich onder andere afweercellen (die 60-70% van ons immuunsysteem uitmaken) en talloze micro-organismen bevinden, het darmmicrobioom. Door té stressvolle situaties, ziekteverwekkers, gifstoffen, (roken, alcohol) en ook ‘moderne’ voeding (kant en klaar, fastfood, allerhande toevoegingen etc.) kan de darmwand beschadigd worden. Dan is de controle weg en kan de darminhoud de darmwand door, via het bloed de rest van het lichaam in. Ons immuunsysteem herkent deze moleculen als lichaamsvreemd en zal een ontstekingsreactie veroorzaken in de darmwand, maar dat kan ook elders in het lichaam gebeuren.
VGBC2021 | Chronische inflammatie, wat is het en wat zijn de gevolgen? | Voedingsgeneeskunde
Voor iedereen?
Je zou denken dat iedereen die ouder wordt met inflammaging te maken krijgt. Maar studies onder honderdjarigen in Italië tonen aan dat sommige ouderen deze hoge leeftijd bereiken zonder chronische ziekten. In tegenstelling tot kwetsbare mensen blijken gezonde Europese honderdjarigen immuunmodulerende mechanismen te hebben die compenseren voor inflammaging en zo de ontwikkeling van chronische inflammatoire ziekten voorkomen.
En er zijn ook veel mensen die leven in endemische gebieden van infectieziekten in ontwikkelingslanden die erin slagen om hun leven lang vrij te blijven van infecties. Dit komt door remodelleermechanismen van de aangeboren immuniteit die als inflammatoir kunnen worden beschouwd. Met andere woorden, blijkbaar kan het immuunsysteem, en dan de aangeboren immuniteit, zich dusdanig remodelleren dat ze zowel inflammatoir als beschermend wordt. Dit proces van immunologische remodeling is het kenmerk van gezond ouder worden, zoals ook beschreven in de studies van honderdjarigen in Italië.
Biologische markers van gezond ouder worden
De biologische markers van gezond ouder worden zijn onderwerp van discussie. Studies hierover richten zich op ontstekings- versus remodelingprocessen en moleculen. De ‘subklinische ontstekingsstatus’ - ontsteking die niet zichtbaar of merkbaar is - die gepaard gaat met veroudering kan schadelijk zijn voor bevolkingsgroepen die leven in landen waar chronische infectieziekten niet veel voorkomen. In andere delen van de wereld waar deze wel voorkomen, kunnen zich twee mogelijkheden voordoen. Ontstekingsreacties kunnen enerzijds een beschermend effect hebben tegen deze infecties. Anderzijds kunnen de langetermijngevolgen van beschermende immuunreacties tijdens chronische infecties leiden tot versnelde veroudering en immunosenescentie. Biologische markers van gezond ouder worden variëren dus afhankelijk van milieu- en geografische verschillen.
Inflammaging: hoe het immuunsysteem veroudert | nutriphyt.be
Naarmate iemand ouder wordt, lijkt het lichaam minder effectief op de ziekten te reageren waaraan het wordt blootgesteld. De veroudering van het immuunsysteem verhoogt daarom het risico op ziekten. Maar het immuunsysteem kan ook vroegtijdig verouderen. Volgens immunoloog DeNeef neemt het aantal jongere mensen met ‘ouderdomsklachten’ zoals reuma en jong-dementie toe: een kind van 8 met reuma heeft eigenlijk het lichaam van een tachtigjarige.
Hoe werkt het immuunsysteem?
Het immuunsysteem beschermt je tegen infecties, door ziekteverwekkers zoals virussen en bacteriën op te ruimen. Ook zorgt het immuunsysteem ervoor dat je immuuncellen niet je eigen lichaamscellen aanvallen. Gebeurt dit wel, dan noemt men dat een auto-immuunziekte. Voorbeelden van een auto-immuunziekte zijn reuma of colitis ulcerosa (chronische darmontsteking). Het immuunsysteem kan ook kankercellen herkennen, doden en opruimen. Als deze functie niet naar behoren werkt kan kanker ontstaan.
Hoe werkt het immuunsysteem? | Kanker.nl
Ouder immuunsysteem versus Covid
Immunoloog Niharika Duggal en haar collega’s van de Universiteit van Birmingham bestudeerden het afweersysteem van 46 mensen die in het ziekenhuis hadden gelegen met ernstige covid. Drie maanden na ziekenhuisontslag vertoonde een significant aantal patiënten tekenen van vroegtijdig immunosenescentie. Dat is een leeftijdsgebonden afname van het vermogen om een afweerreactie op te wekken. ‘We hebben een aantal verschillende kenmerken van versnelde immuunveroudering gezien’, zegt Duggal in New Scientist.
Eén van die kenmerken is het verlies van onrijpe B- en T-cellen; immuuncellen die nog niet in actie zijn gekomen tegen een ziekteverwekker. Duggal zegt dat ze ook een ander teken van immuunveroudering zag: opeenstapeling van B- en T-geheugencellen, die in de bloedbaan blijven na een infectie, klaar om te reageren op een nieuwe infectie. Bovendien was er een overschot aan verouderde T-cellen. Die kunnen schadelijke stoffen uitscheiden, waardoor ontsteking wordt gestimuleerd, wat aan veel ouderdomsziektes ten grondslag ligt.
Vroegtijdig verouderen afweersysteem is mogelijk een oorzaak van long covid | New Scientist
Is het tij te keren?
Het proces van inflammaging is echter niet helemaal onomkeerbaar. Goede gewoonten en een gezonde levensstijl helpen mensen om hun immuunsysteem tot op hoge leeftijd te laten functioneren.
Het lijkt een ouderwetse platenspeler waarvan de naald blijft hangen: Gezonde voeding, voldoende beweging, niet roken en geen of zeer matig alcohol drinken, zorgen voor een goede darmgezondheid, voldoende nachtrust … het heeft allemaal een positieve invloed op onze gezondheid, en ook op de instandhouding van het immuunsysteem.
Bronnen en verder lezen:
- Inzicht in acute en chronische ontsteking - Harvard Health | IWOFR
- Blue zones: plekken op aarde waar mensen gezond ouder worden - aHealthylife.nl
- Negen tips om je ontstekingswaarden in je bloed te verlagen (bloedwaardentest.nl)
- Vroegere veroudering van het immuunsysteem eerder herkenbaar (zorgkrant.nl)
- Verschillen in immuunsysteem tussen gezonde en kwetsbare ouderen blootgelegd | RIVM
- De canon van de gerontologie (canongerontologie.nl)
- Zo werkt het immuunsysteem | Gezondheidsnet
- Voeg leven toe aan je etensbord én aan je jaren - Rineke Dijkinga
- Biofilms bij terugkerende en chronische ontstekingen - Rineke Dijkinga
- Antioxidanten, lekkere bescherming tegen vrije radicalen - Rineke Dijkinga
- Wat is laaggradige ontsteking? Oorzaken, symptomen en de oplossing (menuut.nl)
- Laaggradige ontstekingen: dit is een manier om ervan af te komen (vivonline.nl)
- Chronische ontsteking (laaggradige ontstekingen) - SOHF
