Prikkelbare Darm Syndroom?

Daar is (vaak) van alles aan te doen!

Mensen met het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) hebben met name last van overgevoeligheid en bewegingsstoornissen in de dikke darm. Maar ook vanuit de dunne darm en de maag kunnen PDS-klachten optreden. Zoals de term ‘syndroom’ al aangeeft, is PDS niet één goed gedefinieerde aandoening. Het gaat veeleer om een aantal symptomen die voorkomen bij de meeste mensen die eraan lijden. Die symptomen kunnen (deels) verschillende oorzaken hebben, waardoor er ook (deels) verschillende remedies worden ingezet. Het goede nieuws is in elk geval: er zijn meerdere middelen en methoden die bewezen verlichting brengen. Het iets minder goede nieuws: het kost best wat tijd en moeite om erachter te komen welke hiervan aanslaan. Dat is namelijk per persoon verschillend. Hieronder een handreiking!
 

Kenmerken van PDS

PDS uit zich met name in de volgende klachten:

1. buikpijn (zeurend, krampend en/of stekend; veelal ’s avonds en ’s nachts, maar ook overdag);
2. een opgeblazen gevoel;
3. winderigheid;
4. spijsverteringsproblemen;
5. problemen met de stoelgang;
6. voedselovergevoeligheid.

Sommige PDS-patiënten hebben daarnaast ook last van:

1. slijm bij de ontlasting;
2. ‘zuur’ en andere maag-gerelateerde klachten, zoals misselijkheid;
3. slikklachten / brok in de keel;
4. uiteenlopende klachten die op het eerste gezicht niet samenhangen met de PDS, maar hier toch aan gerelateerd kunnen zijn (zoals hoofdpijn, vermoeidheid en onregelmatige menstruatie).

 

PDS wordt meestal onderverdeeld in drie verschijningsvormen:

1. een vorm waarbij de patiënt vooral last heeft van diarree;
2. een vorm waarbij de patiënt vooral last heeft van obstipatie (verstopping);
3. een mengvorm van die twee.

Natuurlijk heeft vrijwel iedereen wel eens last van één of meer hierboven genoemde symptomen. We spreken van PDS als deze regelmatig voorkomen, ten minste een halfjaar achtereen en ten minste één keer per week, en iemand belemmeren in zijn dagelijks leven.

Wie met dergelijke aanhoudende klachten naar een dokter gaat, zal een aantal onderzoeken moeten ondergaan om uit te sluiten dat er bepaalde ziektes spelen, zoals de ziekte van Crohn, coeliakie, colitis ulcerosa of een tumor. Na uitsluiting hiervan, wanneer dus eigenlijk geen loepzuivere diagnose kan worden gesteld, wordt vaak het label PDS aan de klachten gehangen.

Belangrijk: PDS zit niet tussen de oren!

Juist omdat het bij PDS meestal om meerdere klachten gaat, die bovendien vaak erger worden in periodes van stress, is lange tijd gedacht - en gezegd - dat dit syndroom vooral tussen de oren zit. Dat blijkt echter niet waar. Bij veel mensen met PDS is een aantal dingen vast te stellen dat duidt op directe lichamelijke oorzaken, dan wel op een constitutie waarbij PDS zich relatief gemakkelijk ontwikkelt. De belangrijkste hiervan zijn:

1. Mensen met een bepaalde genmutatie blijken extra gevoelig voor het ontwikkelen van PDS. (Dit is ook de reden dat PDS erfelijk kan zijn.)
    
2. Wie een darminfectie (voedselvergiftiging) of een parasitaire infectie heeft gehad, blijkt extra gevoelig voor de ontwikkeling van PDS. Dat komt doordat de darmflora hierdoor uit balans is geraakt; het afweersysteem blíjft extra alert reageren, ook als dat al niet meer nodig is.
   NB: Of sprake is van een disbalans in de darmflora kan met behulp van een ontlastingsonderzoek worden aangetoond. Er kunnen meerdere ‘soorten’ balansverstoringen aan de orde zijn, waarbij niet alleen bacteriën kunnen zijn betrokken, maar ook schimmels.
    
3. Langdurig gebruik van antibiotica blijkt aanleiding te kunnen geven tot de ontwikkeling van PDS. Ook dit komt door een disbalans in de darmflora, veroorzaakt doordat antibiotica niet alleen ‘verkeerde’ bacteriën doden, maar ook de goede micro-organismen in het maag-darmkanaal. Daardoor kan het systeem niet meer optimaal zijn werk doen.
    
4. Het immuunsysteem van mensen met PDS heeft vaak twee ‘bijzondere’ kenmerken:
   - Het beschikt over relatief veel zogenaamde mestcellen in de darmen, wat kan leiden tot (lichte) ontstekingsreacties op die plek. Dat geeft irritatieklachten die vaak onder PDS geschaard worden.
   - Het staat onder relatief grote druk wanneer de patiënt vanwege de PDS ook een lekkende darm heeft. Dat betekent dat er, als gevolg van de disbalans in de darmflora, minuscule gaatjes in de darmwand ontstaan. Daardoor kunnen voedselresten en voor het lichaam schadelijke stoffen door de darmwand heen dringen en in de bloedbaan terechtkomen, waarna ze zich verspreiden door het hele lichaam. Bovendien nemen mensen met een lekkende darm gezonde voedingsstoffen minder goed op.
   Wanneer het immuunsysteem onder druk staat, ontstaan vaak extra klachten, zoals hoofdpijn of vermoeidheid.
   NB: Of er daadwerkelijk meer mestcellen in de darmen zitten, is aan te tonen via een ontlastingsonderzoek.
    
5. Stress is van (grote) invloed op PDS. In ongeveer een derde van de gevallen veroorzaakt stress PDS; in vrijwel alle gevallen verergert en/of triggert het de klachten. Het kan dan gaan om één traumatische gebeurtenis die de PDS triggert (het overlijden van een dierbare, een verkeersongeluk, seksueel misbruik, enz.), maar ook om chronische stress door een te druk leven, een slechte relatie, geldzorgen, gezondheidsproblemen, enz.
    
6. Bij sommige mensen met PDS blijkt het zenuwnetwerk tussen de hersenen en de darmen ontregeld. Daardoor hebben zij extra gevoelige darmen; de signalen van de darmen naar de hersenen en andersom worden als het ware versterkt doorgegeven. Zo ervaren zij ‘normale’ prikkels eerder als pijnlijk.
   Ook op zenuwniveau: sommige mensen hebben meer receptoren in de zenuwen van de darmwand dan anderen. Bij 50 tot 60% van de mensen met PDS blijken de darmen extra gevoelig voor uitrekking. Zij hebben daardoor eerder buikpijn als er voedsel door hun darmen gaat.

Deze ‘PDS-triggers’ zijn niet bij alle patiënten met PDS-klachten terug te vinden. Dat wil dan niet zeggen dat zij dús geen PDS zouden hebben; het blijft een syndroom, waarbij de symptomen bepalend zijn voor de diagnose.

 

Wat is eraan te doen?

Het goede nieuws is: er is best veel te doen aan PDS-klachten, ook al wordt PDS als een chronische aandoening gezien die niet 100% te genezen zou zijn. De meeste patiënten komen er door trial and error achter wat voor hen het beste werkt. Daarbij is hulp van een huisarts, specialist, diëtist, natuurgeneeskundige en/of andere professional in de gezondheidszorg aan te bevelen.

Voeding

De darmen van PDS-patiënten zijn snel overgevoelig voor allerhande voedingsmiddelen. Andersom kunnen bepaalde voedingsmiddelen (bij een intolerantie of allergie) weer zorgen voor verstoorde darmbewegingen, en dus PDS-klachten. Om welke voedingsmiddelen het gaat, is per PDS-patiënt verschillend. Maar over het algemeen leidt het vermijden van bepaalde voedingsmiddelen en/of het volgen van een specifiek dieet tot een aanzienlijke vermindering van de klachten.

Om erachter te komen welke voedingsmiddelen het beste vermeden kunnen worden, luidt het advies te starten met een dieet waaruit vrijwel alle ‘risico-elementen’ zijn verwijderd. Vervolgens worden die voedingsmiddelen één voor één weer toegevoegd om te kunnen beoordelen of dat lukt zonder klachten. Dit is best een ingewikkeld proces, waarbij dan ook hulp van een diëtist of natuurgeneeskundige wordt aangeraden. Bovendien moet goed bewaakt worden dat er geen tekorten aan bepaalde voedingsstoffen, vitaminen en/of mineralen ontstaan.

Overigens blijkt op basis van de darmflora al van tevoren goed te voorspellen welk dieet zal aanslaan bij welke PDS-patiënt. Dat is te onderzoeken met behulp van een ontlastingsonderzoek, dat sowieso nuttig kan zijn bij PDS-klachten (zie ook elders in dit artikel).

Veelvoorkomende voedselintoleranties bij PDS zijn:

• vet, pittig en/of gefrituurd eten
• suikers
• kool, uien, knoflook
• rauwkost
• lactose
• gluten
• (bepaalde typen) koolhydraten
• koffie en alcohol
• koolzuurhoudende dranken

FODMAP-dieet
Speciaal voor PDS-patiënten is het zogenaamde FODMAP[1]-dieet ontwikkeld. Daarin worden in het begin met name de volgende voedingsmiddelen geweerd: gluten (= een eiwit in rogge, tarwe, spelt en gerst), peulvruchten, melkproducten (lactose), fruit en kunstmatige zoetstoffen. Vervolgens worden deze categorieën langzaam aan weer toegevoegd, om te beoordelen of de patiënt ze verdraagt. Tegelijkertijd worden adviezen gegeven over voedingsmiddelen ter vervanging van de (tijdelijk) geëlimineerde, zodat er geen tekorten ontstaan. Meer informatie staat op www.fodmapdieet.nl.

Supplementen

Behalve het vermijden van voedingsmiddelen die de darmen irriteren en daarmee de PDS-klachten opwekken, is het ook belangrijk regelmatig te eten, bij voorkeur meerdere kleine porties op een dag. Daarnaast is het heel verstandig om - onder begeleiding - uit te zoeken of het nodig is bepaalde supplementen te gebruiken. Niet alleen omdat de voeding relatief eenzijdig is, maar ook omdat ‘verstoorde’ darmen bepaalde voedingsstoffen niet goed opnemen, ook al komen ze via de voeding wel binnen.

Te denken valt aan de volgende supplementen:

• een multivitaminen-mineralenpreparaat met organische verbindingen (= direct bruikbaar en goed opneembaar, in tegenstelling tot sommige vitaminen en mineralen die in voeding zitten en die nog moeten worden omgezet om opneembaar te zijn);
• magnesiumcitraat of -bisglycinaat (directe opneembaar), vooral als stress van invloed is op de PDS-klachten;
• magnesiumoxide tegen obstipatie;
• vitamine-D3 (dagelijks; eventueel tijdelijk een hogere dosis als er al sprake is van een tekort);
• pepermuntoliecapsules[2] met maagsap-resistente coating in geval van opgeblazen gevoel, werkt spierontspannend en pijnstillend;
• probiotica en/of prebiotica ter ondersteuning van de spijsvertering en darmgezondheid. Hierbij moet de patiënt door ervaring uitvinden welke soort voor hem het beste werkt. Voor de keuze van probiotica kan ook een ontlastingsonderzoek aanwijzingen geven. Voor de keuze van prebiotica (vezels) is advies van een professional gewenst, omdat juist vezels vaak niet passen in een FODMAP-dieet. Extra vezels in de vorm van psyllium worden vaak wél goed verdragen.
• venkelcapsules (krampwerend).

Ook bepaalde voedingsmiddelen kunnen als ‘supplement’ werken, zoals

• pruimen, tegen obstipatie;
• lijnzaad of havermout, ter verbetering van de stoelgang.
• pepermuntthee², tegen spierkrampen;
• venkelthee en/of paardenbloemthee, om de spijsvertering te ondersteunen;
• bittere scheefbloem (Iberis Amara), engelwortel, kamillebloem, karwijvrucht, citroenmelisseblad, pepermuntolie, stinkende gouwe, zoethoutwortel en mariadistel, ter vermindering van maag- en darmkrampen, misselijkheid en een opgeblazen gevoel.

Geneesmiddelen en -methoden

Er zijn zowel reguliere als tal van ‘alternatieve’, of complementaire (= aanvullende, boven op de reguliere) geneesmiddelen en behandelmethoden beschikbaar voor PDS-patiënten. Álle mogelijkheden benoemen lukt uiteraard niet in het kader van dit artikel; vandaar een beperkte greep hieruit.

Reguliere geneesmiddelen (+ Iberogast)
Reguliere (chemische) geneesmiddelen die specifiek tegen PDS zijn ontwikkeld, zijn linaclotide (voornaamste werking: tegen obstipatie; het laat de darmen meer vocht uitscheiden) en mebeverine (tegen darmkrampen). Mogelijke bijwerkingen zijn diarree (bij linaclotide) en duizeligheid (bij beide middelen).

Daarnaast worden reguliere middelen voorgeschreven die niet specifiek op PDS, maar wel op PDS-soortige klachten gericht zijn, zoals diarreeremmers, laxeermiddelen, pijnstillers, krampwerende middelen, kalmerende middelen, medicijnen tegen maagpijn, misselijkheid, gasvorming en een opgeblazen gevoel, vochtbindende en/of bulkvormende middelen en antidepressiva.

Bijzonder: van het kruidengeneesmiddel Iberogast heeft ook wetenschappelijk onderzoek vastgesteld dat dit de maagfunctie kan verbeteren en krampen en pijn vermindert. Dit middel is dan ook als elfde optie opgenomen in de zogenaamde Reduce PDS-methode, die een aantal maag-lever-darmspecialisten heeft opgezet samen met de patiëntenvereniging PDSB.

Homeopathie
Ook wetenschappelijk bewezen, in een zeer uitgebreide studie in een regulier Brits ziekenhuis[3]: homeopathische middelen verbeteren de gezondheid van zo’n 70% van de patiënten met uiteenlopende gezondheidsproblemen, waaronder PDS. 50% van de langdurig (6 jaar) onderzochte patiënten rapporteerde zelfs een aanzienlijke verbetering van de gezondheid.

Homeopathische middelen worden altijd nauwkeurig afgestemd op elke individuele patiënt. Middelen die bijvoorbeeld worden voorgeschreven aan PDS-patiënten, zijn Cochlearia, Cuprum, Kalium-carbonicum, Magnesium-carbonicum, Magnesium-phosphoricum, Mercurius en Nux vomica. Een homeopathisch behandelaar zal meestal maar één middel tegelijk voorschrijven, dat over het algemeen goed samengaat met eventuele reguliere medicatie. 

Ayurveda
Wie kiest voor een Ayurvedische aanpak, gebaseerd op de traditionele Indiase geneeskunst, krijgt - net als in de homeopathie - een op het individu afgestemde behandelmethode. Deze zal in grote lijnen bestaan uit 4 fasen:

1. Het losweken van opgebouwde gifstoffen door het innemen van kruiden in combinatie met een dieet, gevolgd door een Ayurvedische massage en een bezoek aan de stoomcabine.
2. Het verwijderen van deze gifstoffen, met name door een zogenaamde Pancha Karma-kuur.
3. De herstelfase, waarbij een op de patiënt afgestemd dieet van groot belang is om de darmen rustig te houden, structuur aan te brengen in onregelmatige ontlasting, het maagzuur te temperen en de slijmlaag in de darmen weer op te bouwen en te versterken. Er worden ook andere leefstijladviezen dan alleen op het gebied van voeding meegegeven.
4. Nazorg. Omdat PDS chronisch is, zal de patiënt de discipline moeten opbrengen om het dieet vol te houden. Ook moeten stressvolle situaties zo veel mogelijk worden vermeden en ‘geneutraliseerd’ door momenten van rust (meditatie, yoga, …).

Behalve de hierboven reeds afgeraden voedingsmiddelen adviseert de Ayurveda om bij PDS ook nog te vermijden:

- verzadigde vetten
- vlees
- fastfood en kliekjes
- voorverpakt voedsel
- ijs.

Antroposofie
Karel Jan Tusenius is antroposofisch internist. Vanuit de antroposofie gaat hij uit van zogenaamde ‘polariteiten’: uitersten in het lichaam die elkaar vergaand beïnvloeden omdat ze met elkaar verbonden zijn. Stofwisselingsprocessen, die vooral in de buikorganen plaatsvinden, vormen een polariteit tot bewustzijnsprocessen, die zich in het hoofd afspelen. Hieruit volgt dat:

1. pijn en kramp in het buikgebied kunnen worden geïnterpreteerd als een doorgeschoten bewustzijnsproces in het stofwisselingsgebied dat daar niet thuishoort.
   Remedie: het versterken van de stofwisselingsprocessen door middel van een dieet, met behulp van digestodoron (= een plantaardig geneesmiddel dat de darmwerking ondersteunt) en eventueel met medicatie gericht op specifieke symptomen.
2. maag-darmproblemen vaak voorkomen bij mensen die te veel in hun hoofd zitten, waardoor de stofwisselingskant tekort komt.
   Remedie: iemand meer in zijn stofwisseling verankeren door meer lichaamsbeweging, buikmassages of een warme kruik.
3. het al of niet goed afbreken van voedsel in het maag-darmkanaal vaak symbool staat voor de relatie tot de buitenwereld: kan men voldoende ‘verteren’ wat men meemaakt?
   Remedie: door het ondersteunen van het zelfgenezend vermogen en het herstellen van verschoven evenwichten, ondersteund door specifieke medicamenten en therapieën, wordt geprobeerd de klachten niet alleen te verlichten, maar te genezen op een diepere laag.

Traditionele Chinese Geneeskunde (TCG) / Acupunctuur
Ook de Traditionele Chinese Geneeskunde bekijkt iedere patiënt individueel en kan dus niet zomaar voor álle PDS-patiënten zeggen wat de oorzaak en de oplossing van hun klachten is. In grote lijnen komt het er echter op neer dat met name de pijnklachten vaak een gevolg zijn van stagnerende levensenergie. De energie die normaal gesproken via de meridianen door ons (energie)lichaam stroomt, wordt om één of andere reden vastgezet. Dat gebeurt met name door spanning of stress. Hierdoor kan een tekort aan levensenergie in een bepaald orgaan ontstaan, en logischerwijs ook een teveel elders.

De meest bekende methode die de TCG hanteert, is acupunctuur. Met behulp van acupunctuur kunnen bijvoorbeeld de volgende doelen worden nagestreefd:

• Het versterken van het zelfhelende vermogen, wat een regulerende invloed kan hebben op de aanmaak van neurotransmitters en zenuwgeleiding, belangrijk voor een goede darmfunctie.
• Bepaalde acupunctuurpunten op de lever- en/of miltmeridiaan kunnen de peristaltiek (= de regelmatige bewegingen) van de darmen stimuleren en de onwillekeurige spieraanspanningen van de darmwandspieren ontspannen. Daardoor kunnen klachten als constipatie, een opgeblazen gevoel, pijn en diarree worden verminderd.
• Bepaalde acupunctuurpunten kunnen direct leiden tot stressreductie.
• Ook de TCG geeft adviezen over voeding, slaap, lichaamsbeweging en stressvermindering en besteedt aandacht aan het mogelijk psychosomatische aspect van fysieke klachten.

Osteopathie of craniosacraaltherapie
Als er aanwijzingen zijn dat het zenuwnetwerk tussen de hersenen en de darmen is ontregeld (schade of afwijkingen aan de wervelkolom), is een vorm van manipulatie mogelijk een oplossing (bijvoorbeeld osteopathie of craniosacraaltherapie).

Stressverlichting

De invloed van stress is groot op PDS-klachten. En aan stress is vaak iets te doen. Een kleine greep uit de mogelijkheden om relaxter om te gaan met stressvolle situaties, voor het geval deze niet vermeden of zelfs uitgebannen kunnen worden:

• mindfulness
• hypnose (zie ook kader)
• trauma(verwerkings)therapie
• cognitieve gedragstherapie
• yoga
• (geleide) meditatie
• ademtherapie.

Wat natuurlijk bovenal raadzaam is, is de oorzaak van de stress waar mogelijk te verminderen of op te heffen. Daarvoor zijn in veel gevallen (drastische) veranderingen in leefstijl nodig, waarbij verschillende professionals, zoals een psycholoog of leefstijlcoach, ondersteuning kunnen bieden.

Belangrijk: behalve stress heeft ook neerslachtigheid een aanzienlijke invloed op de darmen. Daarom wordt bij aanhoudende PDS-klachten in combinatie met depressiviteit vaak aangeraden alleen al ter vermindering van de darmproblemen een lage dosis antidepressiva te slikken, al of niet in combinatie met een therapie gericht op stemmingsverbetering.

 

Overige leefstijladviezen

Behalve de specifiek op PDS-klachten gerichte middelen en methoden is het voor PDS-patiënten, net zoals voor iedereen met een aandoening, extra belangrijk om er een gezonde leefstijl op na te houden. Dat betekent in elk geval:

• Voldoende beweging nemen. Bewegen stimuleert de bloedsomloop én de spijsvertering. En wanneer iemand gaat wandelen of fietsen, zal ook de buitenlucht hem goed doen.
• Goed ademen; regelmatig bewust aandacht besteden aan de manier van ademhalen. Hierdoor wordt niet alleen eventuele spanning opgeheven, ook bereikt meer zuurstof de cellen. Dat stimuleert het zelfhelend vermogen.
• Voldoende water en kruidenthee drinken, zeker in combinatie met de inname van vezels en/of vochtbindende middelen vanwege de PDS. Een goed uitgangspunt is: minimaal 1,5 tot 2 liter per dag.
• Zorgen voor voldoende en kwalitatief goede slaap.
  Sowieso rust en activiteit goed afwisselen.

Tot slot

Wie eenmaal te maken heeft met PDS, komt hier moeilijk van af. Maar zoals uit dit artikel is gebleken, valt er wel heel veel te doen aan verlichting, vermindering en zelfs opheffing van klachten, al is dat soms ‘maar’ tijdelijk. En dat is natuurlijk al winst!

Bronnen:

• Medisch Dossier, artikel ‘Prikkelbare darmen, een samenspel van verschillende factoren’
• Prikkelbare Darm Syndroom Belangenvereniging
• Uitzending NOS Nieuwsuur
• Gezondheidsnet
• Prakash Madari en Carla van Dijk, Lever en darmen vanuit ayurvedisch oogpunt, Tijdschrift voor Integrale Geneeskunde, 2014-02
• Karel Jan Tusenius, Maag-darmziekten vanuit antroposofisch perspectief, Tijdschrift voor Integrale Geneeskunde, 2014-02
• Susanne Schuurmans, Acupunctuur en het Prikkelbare Darm Syndroom, Prikkels, december 2015