Gluten zijn eiwitten die voorkomen in tarwe, rogge, gerst en spelt. Haver is van zichzelf glutenvrij, maar is in de praktijk vaak vervuild door vermenging met tarwe op het land en tijdens de verwerking. Gluten zijn de stoffen in meel die er voor zorgen dat een bakproduct (met name brood) mooi luchtig wordt en toch niet uit elkaar valt. Vanwege die eigenschap is door middel van veredeling van tarwerassen het glutengehalte enorm toegenomen. Het lijkt erop dat deze soorten ook een agressievere soort gluten bevatten. Door het steeds verder verkorten van het bakproces (met o.a. rijstijdversneller) blijven er ook meer gluten achter, die tijdens het ouderwetse rijsproces grotendeels zouden worden afgebroken. Bij bakken met zuurdesem in plaats van gist worden de meeste gluten afgebroken, waardoor dat brood ook veel minder hoog rijst.
De laatste pakweg tien jaar is er veel te doen over intolerantie voor gluten. Enerzijds lijkt het op de zoveelste gezondheids ‘hype’, een soort modegril. Anderzijds wordt er bij steeds meer mensen ontdekt dat ze slecht of helemaal niet tegen gluten kunnen. Met name door de complementaire behandelaars. De reden daarvan is, dat het daarvoor zelden werd onderzocht/gemeten, omdat het idee was dat je dat al op heel jonge leeftijd zou hebben ontdekt. Dat klopt dus niet: een minder ernstige intolerantie kan op alle leeftijden worden gevonden. Zo ook bij mij toen ik al over de vijftig was. Op zoek naar zo veel mogelijk nuttige informatie vond ik het boek “The gluten Connection” door Shari Lieverman. Omdat dit zeer belangrijke boek nog steeds niet in het Nederlands is vertaald vind ik het belangrijk om een samenvatting te delen.
De schrijfster is 'clinical nutritionist', een arts gespecialiseerd in voeding, iets wat wij hier helaas niet kennen. (Nederlandse artsen krijgen nog steeds in hun hele studie één of twee colleges over voeding!). Zij deed gedurende twintig jaar in haar praktijk onderzoek naar gluten(over)gevoeligheid. Algemeen wordt aangenomen dat glutenintolerantie één probleem is dat leidt tot de ziekte Coeliakie (spreek uit seuliakié). Hierbij zijn er aantoonbare beschadigingen van de darmwand en daardoor verstoorde voedselopname, buikpijn, diarree etc. De ziekte was al bekend, maar het was de Nederlandse kinderarts Dicke die in de jaren ’50 ontdekte dat gluten (eiwitten in granen) de oorzaak waren. Remedie: levenslang een glutenvrij dieet aanhouden. Het kan van baby af aan voorkomen, dan wordt het meestal ontdekt omdat het gepaard gaat met spruw, een mondontsteking die specifiek is voor Coeliakie. Het kan ook tijdens het leven ontstaan na een verlaagde immuniteit of blootstelling aan een giftige stof.
Gemiddeld duurt het elf jaar voordat de diagnose Coeliakie wordt gesteld!
Over hoe vaak Coeliakie voorkomt, verschillen de bronnen van mening, maar allemaal geven ze aan dat slechts in 1 tot 10% van de gevallen wordt opgemerkt. Gemiddeld duurt het elf jaar voordat de diagnose wordt gesteld! Van de patiënten die wel gediagnosticeerd zijn, is er een klein deel dat weigert zich aan het dieet te houden. Beide groepen vormen een belangrijke bron van informatie over de klachten die optreden als je gluten eet terwijl je lichaam er niet tegen kan. Bestaande bloedonderzoeken en een biopsie van de darm kunnen Coeliakie alleen aantonen als het in volle hevigheid is uitgebroken en de darmwand ernstig is beschadigd. Als bij bepaalde klachten deze tests worden gedaan en ‘negatief’ zijn, gaat men er - ten onrechte! - van uit dat er geen sprake is van een glutenprobleem. Er bestaat namelijk ook een minder acute vorm van gevoeligheid, die een uitgebreid scala aan klachten kan veroorzaken. Het lichaam reageert op de gluten met een ontstekingsreactie, die zich echter op vele manieren kan uiten.
Explosie
Het lijkt dat er de laatste decennia een explosie is van voedselovergevoeligheid in het algemeen en ook dus van glutengevoeligheid. Dat is niet zo vreemd als je bedenkt dat ons huidige voedingspatroon de hele dag door gluten aanlevert, zowel bij alle maaltijden als veel tussendoortjes. Daarbij is er in vijftig jaar ontzettend veel geknoeid aan de tarwe. Er zijn alleen al honderden patenten verleend op gemanipuleerde tarwesoorten en vele daarvan hebben tot doel de hoeveelheid gluten te verhogen, omdat je er dan zo lekker luchtig mee kan bakken … Het is dus niet zo vreemd dat een toenemend aantal mensen hier niet tegen kan.
Twee genen spelen een rol, dus de aanleg zit ‘in de familie’. In de VS heeft 42 % van de bevolking één of beide genen. Naar schatting 29% heeft een glutengevoeligheid, waarvan de meesten (nog) zonder klachten.
Vaak gaat glutengevoeligheid gepaard met problemen met (koe)melk en zuivel. Als glutenvrij alleen geen oplossing is, dan is het de moeite waard ook dat op proef weg te laten. Een andere optie kan zijn: planten van de nachtschadefamilie, die bevatten een eiwit dat erg lijkt op gluten (aardappelen, tomaat, paprika, aubergine etc.). Oppassen met pinda’s en soja kan ook helpen. Maïs is in principe vrij van gluten, maar is in de VS vrijwel niet meer in natuurlijke vorm te koop: ook dit gewas wordt voortdurend ‘verbeterd’, let wel: niet beter voor de mens maar beter bestand tegen ziekten, of, nog erger, beter bestand tegen bestrijdingsmiddelen.
Lijst met kwalen en klachten die (bij een deel van de mensen) kunnen zijn veroorzaakt door glutengevoeligheid, in combinatie met te vaak, te veel en/of gemanipuleerde granen eten:
Diabetes, vooral type I: waarbij de schrijfster aantekent dat type II in werkelijkheid ook vaak type I is die op latere leeftijd optreedt.
Schildklierproblemen: zowel een te trage als een te snelle werking komen voor.
Prikkelbare darm: kan zowel met constipatie als met diarree gepaard gaan, of afwisselend, is in 20% van de gevallen veroorzaakt door gluten.
Darmontstekingen: zowel Crohn als Colitis ulcerosa, hebben een zeer duidelijke relatie. Coeliakie patiënten die gluten blijven eten ontwikkelen deze ziektes uiteindelijk.
Darmparasieten krijgen minder kans bij een glutenvrij dieet: de voortdurende staat van reactie/ontsteking van de darm maakt je vatbaarder.
Brandend maagzuur: heel vaak gluten. Maag/darmzweren, aften idem.
Huidziekten: van dermatitis herpiformis is bekend dat het bij glutenintolerantie hoort, het is vaak de klacht die tot de diagnose leidt. Maar ook psoriasis, acné, eczeem, galbulten, jeuk en Lupus kunnen verdwijnen door de gluten te laten staan.
Ataxie: (ongecoördineerde bewegingen) heeft in 41 % van de gevallen te maken met gluten.
Neuropathie: (pijn aan zenuwuiteinden) met onbekende oorzaak is bij 50% gevolg van gluten.
MS, osteoporose, osteomalacie, artritis, hoofdpijn en migraine: glutenvrij eten geeft in veel gevallen grote verbetering.
Zelfs autisme, ADHD, ADD, PPD, Asperger etc. kunnen in bijna 70% van de gevallen spectaculair verbeteren met een glutenvrij dieet. Meestal is dan tevens caseïne (dierlijk eiwit dat in melk voorkomt) een probleem. De schrijfster noemt een interessant geval van een kind dat na de vaccinatie ineens ’achteruit’ ontwikkelt: na een glutenvrij dieet trekt het weer helemaal bij.
Bloedarmoede waar geen ijzertekort in het spel is: verdenk gluten.
Astma en andere allergie: ook hierbij wordt een glutenrelatie vermoed: een kwart van de kinderen met astma heeft ook Coeliakie.
Gewichtsproblemen, zowel onder- als overgewicht zonder duidelijke oorzaak: gluten.
Cardiomyopathie, myocarditis: idem.
Myastenia gravis: wordt ook gemeld bij de genezingen door het dieet.
Auto-immuunziekten, vruchtbaarheidsproblemen, ME, CVS en Fibromyalgie tenslotte: de ‘onbegrepen’ ziektes scoren ook hoog op gluten.
Glutenvrij dieet
Over het algemeen kan je stellen dat bij elk ziektepatroon waarbij tevens darmproblemen een rol spelen, hetzij als oorzaak, hetzij bij de symptomen, de kans op glutengevoeligheid groot is. De schrijfster heeft in die twintig jaar veel mensen genezen of behoed voor ingrijpende operaties zoals verwijderen van stukken darm.
Iedereen die veel heeft te winnen en niets te verliezen zou het drie weken minimaal moeten proberen om glutenvrij te eten. Het kan drie maanden duren voor het effect volledig is, soms duurt het een jaar voor de stofwisseling helemaal op orde is. Voor korte tijd is het niet zo’n probleem en via de natuur/reformwinkel en internet is er een keur van glutenvrije producten te koop. Voor de lange termijn, als het effect merkbaar is, is het aan te raden orthomoleculair advies in te winnen. Meestal zijn er supplementen nodig, in elk geval tijdelijk om herstel te bevorderen.
Mijn ervaring
Door een bizar toeval heb ik zelf in 2008 ontdekt dat dit mijn probleem is. Vele bezoeken aan artsen en therapeuten (ook ‘alternatieve’) en zelfs een reumatoloog brachten nooit de echte oorzaak aan het licht. Na zes dagen glutenvrij eten ging er een wereld voor me open. Inmiddels is er veel veranderd: veel integrale artsen en therapeuten zijn nu attent op de mogelijkheid van een vorm van glutenintolerantie en vaak wordt nu ook geadviseerd om gluten te verminderen of helemaal te vermijden. Door de toegenomen belangstelling (volgens sommigen een hype) is het aanbod aan glutenvrije producten in winkels en restaurants enorm toegenomen. Helaas nog weinig biologisch en veel boordevol met suiker. Zeer recent stuitte ik erop dat de grote glutenvrije merken een toevoeging gebruiken die het effect van gluten imiteert: cellulose. Dat kan van natuurlijke oorsprong zijn, gewonnen uit bijvoorbeeld bananen, maar is vaak gewonnen uit hout en dan volgens diverse bronnen heel ongezond. Dat zijn de nummers E 460 t/m E 469. Ook wel aangeduid als microkristallijne Cellulose, klinkt minder erg dan E nummers …
... veel integrale artsen en therapeuten zijn nu attent op de mogelijkheid van een vorm van glutenintolerantie ...
Bij mij is de (onvolledige) lijst van jarenlange klachten die verdwenen of veel minder werden: keelpijn (elke ochtend bij wakker worden), bloedend tandvlees, gevoelige tanden (kou), maag/buikpijn na het eten, vele malen per dag (meestal te dunne) ontlasting maar vooral, o zegen, de eeuwige spierpijnen en spierzwakte. Door jarenlange verstoorde stofwisseling moest ik flink aan de supplementen.
Ik volg nu ruim 15 jaar een grotendeels glutenvrij dieet. Heel kleine hoeveelheden kan ik verdragen. Dat maakt het volhouden een stuk eenvoudiger dan 100% glutenvrij. Zo kan ik af en toe wel een biologische spelt/zuurdesem boterham eten, het gehalte aan gluten daarin is minimaal. Aanvankelijk kon ik het gewoon niet geloven dat het zo’n verschil maakte, dus heb ik een keer bewust een puntje pizza genomen als ‘provocatie’. Toen was het meteen duidelijk: binnen 24 uur had ik bijna alle klachten weer terug!
Sinds 2009 moet tarwe als allergeen duidelijk (vet of groot) op de verpakking vermeld staan. Staat er ‘zetmeel’, of ‘gemodificeerd zetmeel’, dan mag dit niet van glutenbevattend graan afkomstig zijn. Omdat gluten eiwitten zijn, zouden ze in theorie niet in zetmeel zitten, maar 100% uitwassen lukt nooit, dus minimale spoortjes kunnen er wel in zitten. Ook zijn restaurants inmiddels verplicht om allergenen informatie te geven en als het goed is hebben ze ook een cursus gehad hoe ze 100% glutenvrij kunnen werken. Ik zeg het er altijd bij dat 99% voor mij voldoende is. Anders moeten ze voor alles aparte pannen en messen etc. gebruiken. Een kok vertelde mij dat hij wel eens klanten had die glutenvrij wensten en dat ze dan alles strikt volgens de regels deden, om vervolgens dezelfde klant te zien smullen van de tiramisu!
Veel informatie is te vinden op en via de website van de coeliakievereniging.
Hetty van Doorn
Vrijwilliger bij de Infolijn AG
