Vleesvervangers

Fijn vega-alternatief of foute fake?

Kipstuckjes, braadworst, prachtburger, gepaneerde schnitzel, geruld gehackt, pulled pork, peas makers, wokstukjes, jackfruitreepjes, tofoe, tempé, speckjes en allerhande vleeswaren. We kunnen er niet meer omheen en het assortiment in de supermarktschappen groeit met de dag: de vleesvervanger heeft definitief zijn plek veroverd op ons bord. Vleesvervangers zijn vegetarisch - soms zelfs vegan - en vegetarisch is goed voor het milieu, dus dat moet wel gezond zijn toch? Jammer dan toch weer … Vleesvervangers zijn inderdaad goed voor het milieu, maar niet per se voor je gezondheid.

Vegetariërs, de zogeheten flexitariërs, de ‘als het maar een trend is’ volgers en zelfs de notoire vleeseters hebben ze met open armen ontvangen: de plantaardige vleesvervanger die kan bijdragen aan een gevarieerde maaltijd, het verkleinen van de veestapel en de ecologische voetafdruk. En zoals met elk nieuwtje, trend en hype: de industrie haakt er massaal op aan. Voor elk vleesproduct wordt wel een prefab vleesvervanger aangeboden die qua vorm, structuur, textuur en smaak het ‘origineel’ probeert te evenaren.

Maar hoe zit het met de gezondheid? Wat telt zwaarder? Vegetarisch, dus gezonde groenten als basis en toevoegingen met onmisbare bouwstoffen zoals vitamine B12 versus fabrieksmatig geproduceerd met additieven voor de houdbaarheid, geur, kleur en smaak?

Zoals altijd spreken onderzoeken ook op dit vlak elkaar tegen.
Laten we positief beginnen.

Science Direct publiceert een artikel uit Future Foods getiteld ‘Plant-based animal product alternatives are healthier and more environmentally sustainable than animal products’ waarin vooral de voordelen van vleesvervangers - of surrogaatvlees - worden benadrukt.

‘In terms of healthiness, PB-APAs (Plant-based animal product alternatives) present a number of benefits, including generally favourable nutritional profiles, aiding weight loss and muscle synthesis, and catering to specific health conditions. Moreover, several studies present ways in which PB-APAs can further improve their healthiness using optimal ingredients and processing.’

‘In termen van gezondheid bieden PB-APA's (plantaardige dierlijke productalternatieven) een aantal voordelen, waaronder over het algemeen gunstigere voedingsprofielen, ze helpen bij gewichtsverlies en spiersynthese en bij specifieke gezondheidsproblemen. Bovendien presenteren verschillende studies manieren waarop PB-APA's hun bijdrage aan de gezondheid verder kunnen verbeteren met behulp van optimale ingrediënten en verwerking.'
Bron: Plant-based animal product alternatives are healthier and more environmentally sustainable than animal products - ScienceDirect

De grootste verrassing van dit onderzoek is misschien wel de melding dat plantaardige producten meer voedingsstoffen bevatten dan dierlijke producten. In één van de onderzochte artikelen stond zelfs dat 40 procent van de conventionele vleesproducten minder gezond is dan de plantaardige alternatieven waarmee ze zijn vergeleken.

Veel verstokte vleeseters dragen vaak als argument aan dat ze vlees blijven eten omdat het meer voedingsstoffen bevat, maar dat lijkt nu niet meer op te gaan. Uit een ander onderzoek dat wordt aangehaald in het gepubliceerde artikel blijkt namelijk ook dat de melk- en vleesvervangers eveneens beter zijn als je spieren wilt opbouwen of af wilt vallen. In de toekomst wordt dat waarschijnlijk nog beter, omdat er andere ingrediënten aan de vervangers kunnen worden toegevoegd. Denk aan micro-algen of eetbare schimmels die de aminozuren, vitamines en antioxidanten in de vervangers kunnen opkrikken.
Bron: Vleesvervangers vaak gezonder dan echt vlees, blijkt uit onderzoek - Change Inc.

 

Bewerkte voeding

Door de bank genomen eten vegetariërs gezonder dan gemiddeld en hun voedingswijze veroorzaakt relatief weinig CO2-uitstoot, berichtte Divitaal (MMV) enkele weken geleden. Vlees vervangen door plantaardige eiwitten legt voor beide grootheden - gezondheid en milieu dus - het meeste gewicht in de schaal. Vooral als het rundvlees is dat vervangen wordt, en als de vervanging bestaat uit peulvruchten, granen, zaden, noten, groenten en fruit.

Helaas is er ook een keerzijde. Want industriële bewerking van deze voeding tot iets dat op vlees lijkt, de kant-en-klare-vleesvervangers, doet beide voordelen teniet.

Volgens het Voedingscentrum moet een goede vleesvervanger voldoen aan de onderstaande criteria:

• eiwit (meer dan 20% van de energie)
• ijzer (meer dan 0.8 milligram per 100 gram)
• vitamine B1 (meer dan 0.06 milligram per 100 gram), en/of
• vitamine B12 (0.24 microgram per 100 gram)
• niet te veel verzadigd vet (niet meer dan 2,5 gram per 100 gram)
• niet te veel zout (niet meer dan 1,1 gram per 100 gram)
• geen toegevoegd suiker

De meeste kant en klare vega-producten bevatten vegetarische eiwitten zoals soja-eiwit en peulvruchten, water, bindmiddel zoals tarwebloem en haver, plantaardige oliën zoals zonnebloemolie en raapzaadolie, smaakmakers zoals zout, gistextract, kruiden, specerijen en natuurlijke aroma’s, suiker zoals appelpuree en dextrose, conserveringsmiddelen zoals ascorbinezuur (vitamine C) en azijn en kleurstoffen zoals paprikapoeder en granaatappelsap.

En daar gaat het nu vaak fout: additieven.

‘Twee derde vegaburgers niet erg gezond’, liet de Consumentenbond onlangs weten. De vleesvervangers zijn te zout en/of bevatten teveel verzadigd vet, naar de smaak van de consumentenorganisatie. En te zelden is ijzer en vitamine B12 aan de burgers toegevoegd.

De Consumentenbond bekeek de ingrediëntenverklaring op de verpakking van 75 vegaburgers van 25 merken, te koop in zeven supermarkten en Ekoplaza. Als de hoeveelheid zout en verzadigd vet niet hoger uitkwam dan respectievelijk 1,13 en 2,5 gram per ons, dan ontving de burger in kwestie de kwalificatie ‘gezond’. Althans, gezond voor flexitariërs. Vegetariërs moeten namelijk extra op hun eiwitinname letten, aldus de bond.

‘Plantaardig eiwit is over het algemeen minder efficiënt voor je lichaam dan dierlijke eiwitten. Daarom heb je als vegetariër twintig procent meer eiwit nodig dan vleeseters.’ Genoeg eiwit, oordeelt de bond, heeft een vegaburger als deze daar per ons tien gram van bevat. Dat was het geval bij slechts tien van de 75 vegaburgers. Voor veganisten is de keus nog kleiner.

 

Fabrikanten aan zet

Op de website van Natuurdiëtisten staat te lezen: De Consumentenbond onderzocht groenteschijven, vegetarische alternatieven voor gehakt, burgers, nuggets en reepjes, rookworsten, schnitzels en kaasschnitzels van verschillende fabrikanten. Daarbij werd gekeken naar voedingswaarde, eiwit, zout, ijzer en vitamine B12. Hoewel de producten over het algemeen minder belastend zijn voor het milieu, maken zij hun naam als vleesvervanger niet waar; alle producten schieten op één of meerdere punten tekort. De kaasschnitzels bevatten bijvoorbeeld geen ijzer en in de groenteburgers is nauwelijks eiwit te vinden. Vitamine B12 zit in alle producten heel weinig. Vooral Fijngehakt van Quorn scoort slecht: ijzer en vitamine B12 zijn er amper in terug te vinden, net als bij de andere Quorn-producten.

Maar: ‘Hoewel veel vegaburgers niet erg gezond zijn’, zegt directeur van de Consumentenbond Sandra Molenaar, ‘zijn ze doorgaans gezonder dan hamburgers van rundvlees. Bovendien zijn vega varianten een stuk duurzamer. Niet alleen qua dierenwelzijn, maar ook door de veel kleinere impact op het klimaat. Met wat minder zout zijn ze nog gezonder ten opzichte van vlees, dus fabrikanten zijn aan zet.’
Meer lezen: Gezondere vegaburgers: welke kies je? - Consumentenbond en Twee derde vegaburgers niet erg gezond - Consumentenbond

 

Biologische beschikbaarheid

Zweeds onderzoek toont echter aan dat de problemen met surrogaatvlees een niveau dieper steken, aldus MMV in Divitaal:

Onderzoekers van de Chamlers Universiteit (Zweden) delen de conclusie dat er werk aan de winkel is voor producenten van vleesvervangers. ‘Bij de ontwikkeling van vleesvervangers is het noodzakelijk dat voedingskundige kennis geïmplementeerd wordt’, schrijven ze in Nutriënts. Na chemische analyse van de 44 vleesvervangers die ze in de supermarkt kochten, richt hun kritiek zich vooral op een element dat niet op de etiketten terug te vinden is: de biologische beschikbaarheid van het aanwezige ijzer en zink.

‘Geen van de producten is te beschouwen als een goede bron van ijzer, vanwege de zeer hoge fytaatgehaltes.’ Fytaat - ook bekend als fytinezuur - bindt zich aan mineralen waardoor het lichaam deze niet uit de voeding kan opnemen. ‘De voedingswaardeclaims die de producenten met betrekking tot ijzer hanteren, blijken niet in lijn te zijn met de Europese richtlijnen, aangezien het ijzer in deze vorm niet voor het lichaam beschikbaar is.’

Vleesvervangers dragen niet noemenswaardig bij aan de ijzerbehoefte en dat is een probleem. Schattingen over ijzertekorten in Europese vrouwen in de vruchtbare leeftijd lopen uiteen van 10 tot 32 procent. En bijna één op de drie Zweedse meisjes op het middelbaar onderwijs heeft te weinig ijzer in het bloed. Daar komt bij dat juist vrouwen het minste vlees eten en vaker overstappen op een plantaardige voedingswijze, vermeldt het nieuwsartikel op de website van de universiteit. Low nutritional quality in vegetarian meat - Chalmers.

De biologische beschikbaarheid van nutriënten zou bij de etikettering leidend moeten zijn, vindt Ann-Sofie Sandberg, professor Voedseltechnologie aan Chalmers University. ‘Een blik op de lijst met ingrediënten volstaat niet’, zegt ze op website van de universiteit. ‘Sommige producten die we onderzochten zijn met ijzer versterkt. Maar de opname daarvan is nog altijd geremd door fytaten.’
Lees hier het hele artikel in Divitaal.
 

Zelf doen!

Dus: enerzijds oppassen dat er voldoende goede nutriënten aanwezig zijn, anderzijds producten met teveel ongewenste toevoegingen zoals suiker, zout, gluten en additieven vermijden.

Wanneer weet je precies wat er in je vegaburger, hachee of vega roerbakschotel zit? Juist: ga zelf aan de slag! Hieronder diverse sites en een boek met leuke recepten.

• 5 gezonde alternatieven voor vlees - Milieudefensie
• 5x zelf vleesvervangers maken - Feelgoodbyfood
• Zelf vleesvervangers (zoals groenteburgers) maken: hoe doe je dat? - Culy
• Vleesvervanger recepten (203) - Zelf Vleesvervanger maken - Smulweb (onderdeel Jumbo)
• De vega optie, Joke Boon - 50 homemade vleesvervangers, Nederlands Hardcover ISBN 9789046824825 - 4 mei 2019, 160 pag.