Pesticiden, hormoonverstoorders, microplastics … ioniserende, thermische, elektromagnetische straling … Het lijkt langzamerhand wel of je geen hap meer kunt eten, geen stap buiten de deur kunt zetten, geen teug lucht meer kunt inhaleren, geen badproduct meer kunt gebruiken zonder blootgesteld te worden aan stoffen die je gezondheid op z’n zachtst gezegd geen goed doen.
Waar staan we tegenwoordig zoal aan bloot en … hoe kunnen we deze onnatuurlijke en vaak ziekmakende stoffen zoveel mogelijk vermijden? Een rondgang door blijf alsjeblieft ver van mijn lijf land.
Dit is deel 1 van een meerluik: microplastics. Het is geen vrolijk verhaal, maar het moet verteld worden. Gelukkig staan we niet helemaal machteloos.
Microplastics
“Hoge concentraties microplastics aangetroffen bij baby’s”.
“Chemische stoffen in consumentenproducten die de hormoonhuishouding in je lichaam in de war kunnen brengen”.
“In Nederland leven jaarlijks enige duizenden mensen enkele dagen tot maanden korter door kortdurende blootstelling aan hoge concentraties fijnstof…“.
Zomaar wat regeltjes uit publicaties en onderzoeken die vrijwel dagelijks het licht zien. Volgens de een is alle berichtgeving schromelijk overdreven en stoelt dit soort nieuws op bangmakerij, volgens de ander is de grens aan wat het menselijk lichaam kan hebben nu wel bereikt.
In dit artikel nemen we een relatief nieuwe vorm van vervuiling onder de loep: microplastics. Wat is het, waar zit het in, wat doet het in je lichaam en … kun je deze vorm van vervuiling vermijden? Hoe dan?
Microplastics
Wat hebben tandpasta, de Stille Oceaan, scrubs, shampoo, walvishaaien, zonnebrandsticks, make-up, deodorant, vissen, baby’s en onze poep gemeen? Ze bevatten allemaal microplastics. Plastic! Dat wil je toch niet in je lijf hebben?
Plastic afval is een van de grootste wereldwijde ecologische rampen geworden. Naar schatting komt er jaarlijks niet minder dan 4,7 miljoen ton plastic in de zee terecht. Er drijven complete eilanden met plastic in de oceanen. Zo’n eiland ligt bijvoorbeeld tussen Hawaï en San Francisco. Dit eiland heeft naar schatting een totale oppervlakte van 34 keer de oppervlakte van Nederland (41.528 km2). En bestaat uit ruim 40 miljoen kilo plastic.
DODE WALVIS GEVONDEN MET BIJNA 7 KILO PLASTIC IN ZIJN MAAG
In het oosten van Indonesië spoelde op 21 november 2018 een dode potvis aan die bijna 7 kilo plastic in zijn maag bleek te hebben. Het plasticafval bestond onder meer uit 115 bekertjes, 25 plastic zakken, plastic flessen, twee slippers en ruim duizend stukjes touw. De precieze doodsoorzaak van de walvis was onbekend, maar volgens toeschouwers onderstreept de vondst van het plastic het wereldwijde probleem van plasticvervuiling.
Bron: Nieuw onderzoek: hoe schadelijk is plastic voor onze gezondheid? - National Geographic.
De term plastic soup is een begrip geworden. In 1997 zeilde kapitein Charles Moore van Hawaii naar Zuid-Californië. Daar, midden op de Grote Oceaan en ver van de bewoonde wereld, zag hij telkens stukjes plastic langs zijn boot drijven. Later keerde hij terug om nader onderzoek te doen. Hij wist toen nog niet dat hij één van ’s werelds grootste milieurampen had ontdekt. Dat plastic bleek niet alleen te drijven, maar ook te zweven in het water. En het ging niet alleen om grote stukken, maar vooral om uiteengevallen stukjes plastic. Moore noemde dit verschijnsel de plastic soup, de term die nu overal gebruikt wordt (plasticsoupfoundation.org).
Grotere stukken plastic, zoals tasjes, zakken, plastic bekers enzovoort vormen tegenwoordig een enorme bedreiging voor dieren. Jaarlijks raken tussen de 57.000 en 135.000 zeehonden en walvissen verstrikt tussen het afval en uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat één op de drie stormvogels overlijdt aan de gevolgen van plastic.
Maar die grotere stukken plastic vallen door onder meer zonlicht en inwerking van zout water ook steeds verder uit elkaar tot vrijwel onzichtbare kleine deeltjes: (secundaire) microplastics.
Daarnaast komen er direct (primaire) microplastics in het milieu terecht door producten die we gewoon thuis gebruiken en waar deze microplastics met opzet in zijn gestopt. Amerikaanse oceanografen van NOAA benoemen sinds 2009 plastics tot 5 millimeter als “microplastics”, maar andere onderzoeken beperken zich tot deeltjes van hooguit 2 millimeter, of noemen alles tussen 1 en 5 millimeter microplastics (Wikipedia over microplastic).
Microplastics zijn al microscopisch klein: vanaf 50 µm (0.05 mm) (Andrady 2011). Nog kleiner worden ze nanoplastics genoemd. Om een beeld te krijgen: 1000 keer zo klein als één cel van een alg, zo omschrijft de universiteit van Wageningen. Voor verdere verdieping in regelgeving, onderzoek en rapporten: Microplastics en nanoplastics - WUR.
Plastic op je bordje
Maar hoe klein ook: verdwijnen doet dit plastic helaas nooit. Integendeel, al deze minuscule stukjes plastic hopen zich op…in jouw lichaam bijvoorbeeld. Hoe komt dat: nou bijvoorbeeld doordat je visje op je bord plastic bevat. Vissen eten microplastics, vogels, zeezoogdieren en de mens eten weer vis en zo komt het bijvoorbeeld dat we tegenwoordig al microplastics in ons lichaam aantreffen. Microplastics worden overal ter wereld aangetroffen en de mens wordt er voortdurend via voedsel, drinken of zelfs door inademing aan blootgesteld. Tja, dan is het niet verbazingwekkend dat ze in onze poep worden aangetroffen. En ook in onze baby’s.
Hoge concentratie microplastics aangetroffen bij baby’s
Bijten op plastic speelgoed, zuigen op fopspenen of eten met een plastic lepel, volgens een nieuwe studie zijn dit mogelijke oorzaken voor een hoog aantal microplastics in de ontlasting van baby’s. Opvallend is dat volwassenen, uit hetzelfde woongebied, een aanzienlijk lagere concentratie lieten zien.
Een team van onderzoekers van de Universiteit in New York verzamelde monsters van de ontlasting van 6 eenjarige baby’s, 10 volwassenen en 3 pasgeboren baby’s. Uit de diverse scans kwam een opvallend verschil. Het aantal deeltjes polyethyleentereftalaat (PET) was veel hoger bij de eenjarige baby’s dan in de ontlasting van volwassenen. PET wordt gebruikt in voedselverpakkingen of kleding. De concentraties van polycarbonaat (PC), te vinden in speelgoed en flessen, waren daarentegen in alle drie groepen ongeveer even hoog.
Eenjarige baby’s bezaten meer dan tien keer meer PET in hun ontlasting dan volwassenen. Hoewel de studieomvang te klein was om echte oorzaken te kunnen aanwijzen, denken de onderzoekers dat dit verschil vooral kan komen door het bijtgedrag van eenjarigen. Veel plastic producten of kleding verdwijnt vroeg of laat richting de mond van baby’s. Daarnaast worden plastic producten als bekers en borden veiliger beschouwd voor kinderen, maar er zitten wel meer microplastics in. Eten en drinken uit deze producten kan een stijging van het PET-gehalte tot gevolg hebben.
De gezondheidseffecten van microplastics zijn op dit moment nog niet bekend, maar steeds meer studies besteden hieraan aandacht.
Maar ook al voor de geboorte worden baby’s aan plastics blootgesteld: zo zijn er plastics in de placenta aangetroffen! Volgens wetenschappers kunnen de microscopische stukjes chemicaliën met zich meedragen. Die kunnen een negatief effect hebben bij de ontwikkeling van het immuunsysteem van de foetus.
Bronnen:
- Gelezen in Medisch Dossier: Hoge concentratie microplastics aangetroffen bij baby’s (Abonnees).
- Zhang, J. e.a., Occurrence of Polyethylene Terephthalate and Polycarbonate Microplastics in Infant and Adult Feces. Environmental Science & Technology Letters 2021 8 (11).
- The Guardian: Microplastics revealed in the placentas of unborn babies.
- Ragusa, A. e.a., Plasticenta: First evidence of microplastics in human placenta. Environment International, Volume 146, 2021.
En hoe draag ik zelf bij aan het probleem?
Natuurlijk proberen we allemaal ons plasticverbruik te verminderen. Maar wij dragen ook dagelijks zelf bij aan de vervuiling van ons lichaam zonder dat we het beseffen. Grote kans dat jouw badkamer een bron van ellende is! Hoe dan?
Kijk eens op je tube tandpasta: staan daar ingrediënten op als polyethyleen, polypropyleen, polyethylene terephtalate, polymethyl methacrylate? Plastics! Dat spul stop je meermalen per dag in je mond ...
Bron: Plastic in je tandpasta - Zero Waste Nederland
Verzorgingsproducten
Bij sommige lipsticks smeer je plastic letterlijk op je lippen: toegevoegd zodat het langer blijft zitten. Maar ook zonnebrand, scrubs voor een zachte huid en talloze andere verzorgingsproducten en huishoudelijke producten bevatten microplastics. Tijd dus om bewuste keuzes te maken, wil je jezelf en je geliefden thuis niet onbewust aan deze lichaamsvreemde stoffen blootstellen. Zie bijvoorbeeld:
- Scrubs en peelings zonder plastic.
- De fijnste microplastic-vrije verzorgingsproducten op een rij - Elle.
- Producten zonder microplastics - Docplayer - (scroll naar beneden, je kunt deze lijst ook downloaden).
Wasje doen …
Helaas, met alleen de juiste tandpasta zijn we er niet. Ook via de wasmachine komen microplastics in het water, vissen en dus uiteindelijk in onze maag. Veel van de kleding die we dragen is gemaakt van kunststof zoals polyester, nylon en acryl. Elke keer dat we onze kleren in de wasmachine wassen, worden miljoenen microvezels weggespoeld. Naar schatting geeft één lading kleding in een wasmachine zo'n 700.000 vezels per wasbeurt af. Helaas bevatten ook veel wasmiddelen plastics. Ook hier valt dus winst te behalen.
Meer informatie en tips:
- Duurzaam en microplastic vrij je kleding wassen - zeroplastics.nl.
- When Sara Smiles | Review: de Guppyfriend - waszak tegen microfibers.
- Microplastics in de wasmachine: helpt een wasmachine filter? - duurzaamthuis.nl.
- Microplastics en de risico’s - TNO.
In de lucht
De meeste kleine plastic deeltjes die we inademen, worden ook door het lichaam uitgeademd. Onderzoekers vonden echter plastic deeltjes in longweefsel. Ze zijn bang dat deze kleine stukjes bij het per ongeluk inademen van plastic diep in de longen zullen doordringen en daar blijven omdat plastic niet vergaat. Ook vrezen ze dat boven een bepaalde concentratie en bij langdurige inademing de microplastics tot ontstekingen zullen leiden. Mensen met een slechtere gezondheid en jonge kinderen zouden hier gevoeliger voor zijn. De concentratie kunststofvezels in huizen blijkt beduidend hoger te zijn dan in de buitenlucht. Tegenwoordig zit er veel plastic in huisstof, afkomstig van textiel en tapijt. Baby's die over de vloer kruipen, zullen waarschijnlijk meer van deze plastic deeltjes inademen. Het risico op het binnenkrijgen van microplastics via ons voedsel – zoals mosselen – is minimaal in vergelijking met het risico op het inademen van plastic door onze blootstelling aan plastic vezels die tijdens de bereiding van een maaltijd uit de lucht bezinken.
Microplastics in drinkwater
Toen kraanwater uit steden op vijf continenten werd onderzocht, bleek meer dan 80% van de monsters verontreinigd te zijn met plastic microvezels. Deze microplastics in drinkwater zijn afkomstig van slijtage van kleding, autobanden en synthetische tapijten en kunnen door verontreiniging van lokale waterbronnen in het leidingwater terechtkomen. In ondergrondse waterreservoirs in de Verenigde Staten zijn microplastics gevonden, afkomstig van huishoudelijk afvalwater van afvoeren die niet waren aangesloten op rioleringen. Sinds 2014 is bekend dat er microplastics zijn gevonden in mineraalwater en bier in flessen. Later werden 250 1-literflessen van bekende merken uit negen verschillende landen onderzocht; per fles werden gemiddeld tien deeltjes gevonden.
Microplastics in eten
Ook krijgen we microplastics binnen tijdens het kauwen en eten. Microplastics zijn te vinden in weekdieren zoals mosselen. Een onderzoek uit 2018 naar de ontlasting van acht mensen, die elk in een ander land wonen, bracht gemiddeld twintig plastic deeltjes per tien gram poep aan het licht. Er was geen poepmonster zonder microplastics. Deze plastic deeltjes, allemaal tussen de 50 en 500 micrometer groot, worden via de ontlasting uitgescheiden. De grote vraag hierbij is in hoeverre er nog kleinere deeltjes in het lichaam achterblijven. Bij dieren is al aangetoond dat de kleinste deeltjes de darmwand kunnen passeren, het weefsel en de bloedbaan kunnen binnendringen en ontstekingsreacties kunnen veroorzaken. Onderzocht wordt nu of dit ook bij mensen het geval is.
Gezondheid
En dan natuurlijk de hamvraag: wat doen (micro)plastics met mijn gezondheid? Onderzoek is pas enkele jaren geleden op gang gekomen naar de mogelijke gezondheidsrisico’s voor de mens. Maar dat er risico’s zijn, daarover zijn de meesten het wel eens.- Nieuwsuur (nos.nl).
In 2014 classificeerde de European Food Safety Authority (EFSA) dit type ‘fijnstof’ als een ‘potentieel opkomend risico’.
Concrete antwoorden over de invloed op het menselijk lichaam zijn er nog niet, maar de invloed op dieren is wel aangetoond. Zo zijn microplastics, gevoerd aan een zwangere muis, zelfs in de foetus terug te vinden. Ook is er bij bloed duidelijk te zien dat immuuncellen de plasticdeeltjes aanvallen, maar deze niet altijd kunnen verwerken waardoor de cellen afsterven. Er lijkt een verband te bestaan met vruchtbaarheidsproblemen, stoornissen in taalontwikkeling, kanker, obesitas en ADHD. Maar onomstotelijk bewezen is het (nog) niet.
Ook zien wetenschappers een rechtstreeks verband tussen zwerfplastic en de kans op infectieziekten. Ziekteverwekkers blijken plastic als prima vervoermiddel over langere afstanden te gebruiken. Met name in sloppenwijken in warme landen is dit een groot probleem.
Met subsidie van ZonMw zijn verschillende onderzoeken naar microplastics gedaan (overzicht).
Vervolgens is het Momentumproject van start gegaan, dat loopt tot 2024. Het doel van het consortium MOMENTUM is om de effecten van micro- en nanoplastic deeltjes op de gezondheid van de mens vast te stellen en uiteindelijk gezondheidsschade te voorkomen.
Wanneer leren we nu eens van de geschiedenis? Eerst nieuwe stoffen massaal in het milieu brengen om er dan jaren later achter te komen dat ze schadelijk zijn, op een moment dat ze niet meer te verwijderen zijn? Zie DDT, Dioxine, Asbest, Glyfosaat en nu micro/nano deeltjes!
Om verder te lezen
- Nieuws over microplastics - RIVM.
- Wat kun je doen tegen plasticsoep? - Plastic Soup Foundation.
- International Campaign Against Plastic in Cosmetics - Beat the Microbead.
- Feiten & Cijfers - Plastic Soup Foundation.
- Kennishiaten in Gezondheidsrisico's Plastic - Plastic Soup Foundation.
