Bij ziek-zijn wordt vaak direct gedacht aan behandelen, maar daarbij kan je gemakkelijk vergeten dat de zieke mens altijd de ‘gastheer’ is van de ziekte*. Vandaar dat wij in dit artikel de rol van de gastheer nader willen belichten. Eigenlijk ligt het probleem nog wat breder want (zieke) mensen maken ook altijd deel uit van een bepaalde omgeving, waarin zij wonen, werken, liefhebben, theedrinken, ademhalen etc. Het gaat dus niet alleen om de interactie tussen gastheer en ziekte, maar ook om die tussen gastheer en omgeving.
Aandacht voor gastheren-in-hun-omgeving moet er altijd op zijn gericht hun gezondheidstoestand te bevorderen en dus om de eigenlijke medische behandeling te ondersteunen. Er zijn dan twee richtingen mogelijk:
- De toestand van de gastheer verergert de ziekte als zodanig, bijvoorbeeld bij ondervoeding, uitputting of hevige stress. Dus als we daaraan iets kunnen verbeteren, bevorderen we in wezen het herstelproces.
- Of: de omstandigheden in de gastheer zijn al zo gunstig dat deze het herstel bevorderen.
Dus de gastheer speelt een heel belangrijke rol bij het herstellen of verdragen van ziekte.
In dit verband is het begrip ‘gezondheid’ zeer belangrijk, waarbij 100% gezond of 100% ziek natuurlijk niet in het echt kunnen bestaan. Het gaat meer om de vraag hoe we de gastheer zo gezond mogelijk houden. De ene mens zal gezonder kunnen zijn dan de ander, afhankelijk van erfelijke aanleg, opvoeding, levenskansen die zich voordoen of wellicht pure pech (of mazzel). Een veel geciteerde definitie van gezondheid is die van de ex-huisarts en onderzoeker Machteld Huber: gezondheid is het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, mentale en fysieke uitdagingen van het leven. Zingeving vindt zij in dit kader heel belangrijk. En de mens moet veelal leren anders naar zichzelf te kijken en dus naar de eigen manier van leven en denken. Bijvoorbeeld: hoe om te gaan met tegenslag, hoe de verhouding werk-privé in de hand te houden, hoe verstandig te eten en te bewegen, hoe je juiste vrienden te kiezen en behouden etc. Dit alles tezamen moet in de mens leiden tot een soort coherentiegevoel gevoel, een maximale vorm van evenwicht en samenhang. De WHO heeft deze definitie in aangepaste vorm overgenomen.
De beroemde socioloog Antonovsky voegde daaraan nog de dimensie weerstandsvermogen of veerkracht toe. Hij baseerde zijn onderzoek onder andere op ervaringen van mensen met concentratiekamp ervaringen, in het bijzonder van die gevangenen die uiteindelijk wisten te overleven. Deze overlevenden bleken vaak te beschikken over een bijzondere veerkracht, een sterk vermogen om zichzelf in stand te houden, soms zelfs door hun werkelijke Zelf af te splitsen van het Zelf dat werd vernederd en mishandeld.
Hij beschouwt gezondheid als een dynamisch evenwicht, van ziekmakende, verstorende invloeden aan de ene kant en gezondheid bevorderende factoren aan de andere kant. Alle mensen hebben hun eigen evenwicht en zijn uniek in hun ‘ziek-zijn’.
De benadering van een mens met een ziekte zal daarom rekening moeten houden met de hele mens: welke factoren spelen een rol in het leven van deze mens, aan de ziekmakende en de gezondheid-bevorderende kant? Binnen de integrale gezondheidszorg is dit een heel belangrijk uitgangspunt, het gaat daarbij steeds om de gehele mens.
* Het ‘lichaam’ is een onzijdig woord, maar voor ‘gastheer/gastvrouw’ bestaat geen gender-neutraal woord. Voor de leesbaarheid gebruiken we hier steeds ‘gastheer’.
Bronnen:
- Deze tekst werd deels ontleend aan M. Rutgers “Nieuwe wegen in de gezondheidszorg - aandacht voor de gastheer”, Tijdschrift voor Integrale Geneeskunde 2021no 2, pp 110-117
- M. Huber, How should we define health? BMJ 2011;343:d4163
- Antonovsky
- Definitie gezondheid door WHO 2021
