Microbioom

Nuttige bacteriën in en op het lichaam

U dacht altijd dat u een uniek individu was? Vergeet het maar: u bent voornamelijk een wandelende biotoop voor een ontzaglijk grote gemeenschap van microben! Slechts 10% van de cellen in en rondom uw lichaam zijn van u, de overige 90% zijn microben… Daardoor is ook 90% van het DNA dat in en om ons huist niet van onszelf. Omdat de microben zo veel kleiner zijn (en hun cellen dus ook) maken ze maar ongeveer twee kilogram van ons totaalgewicht uit. Misschien dat deze gemeenschap daarom zo lang aan onze aandacht is ontsnapt?

 De pioniers van de natuurgeneeskunde wisten het al meer dan een eeuw: de darm en de daarin levende microben zijn van het grootste belang voor onze gezondheid. Nu heeft de medische wetenschap het ook ontdekt. Daarmee is ook een nieuwe term ingevoerd: waar we voorheen spraken van darm-, slijmvlies- en huidflora vatten we dat nu samen onder de noemer “microbioom”.

Sinds het ontdekken van ziekteverwekkers is de mens de strijd aangegaan tegen alle ‘beestjes’ die ons zouden kunnen bedreigen. We gingen alles driftig schoonmaken, steriliseren en met allerlei (vaak giftige) middelen de beestjes te lijf, van antibiotica tot schoonmaakmiddelen. Ons eten wordt grondig gewassen, zodat er geen korreltje aarde aan blijft kleven. Nu krijgen we de rekening gepresenteerd: veel goedaardige beestjes die zelfs nuttig of noodzakelijk zijn voor onze gezondheid (en die een belangrijke rol spelen in ons afweersysteem!) hebben het zwaar of zijn al bezweken. Hun plaats wordt ingenomen door minder aardige microben, voor een deel zelfs soorten die zich hebben aangepast aan de situatie en ‘multiresistent’ zijn geworden voor al die aanvallen. De noodklok wordt geluid: straks kunnen we levensbedreigende infecties niet meer bestrijden! Ook de dieren die wij plegen te eten, hebben door onnatuurlijk (kracht-)voer en het toedienen van antibiotica een verstoord microbioom en door de intensieve ‘moderne’ landbouw en veeteelt raakt ook het bodemleven ernstig verstoord.

Een complicerende factor is ons moderne westerse voedingspatroon. De laatste honderd jaar zijn wij westerlingen in vrij korte tijd overgegaan van een voedingspatroon waar we al duizenden jaren aan ‘gewend’ waren naar een patroon dat erg afwijkt van ons oorspronkelijke, natuurlijke, dieet. We hebben het dan niet over verhitten, dat doen we al zeker 300.000 jaar; zonder die uitvinding zou de mens zich totaal anders (of niet) ontwikkeld hebben. Het gaat om voedsel dat niet meer vers zelf wordt bereid, maar dat in een fabriek wordt ‘ontwikkeld’. Voorbeeld: oer-Hollandse boerenkoolstamppot bevat als ingrediënten boerenkool, aardappelen, melk/boter en wat zout en peper. Dezelfde stamppot uit de fabriek bevat tientallen ingrediënten , waarvan de meeste onbekend zijn voor ons lichaam. De consumptie van geraffineerde suiker is explosief gestegen en suiker is een grote vijand van een gezond microbioom. Tegelijk is de consumptie van vezels (van levensbelang voor het microbioom) dramatisch gedaald omdat wij het ‘beschaafd’ vinden om geraffineerd voedsel te eten. Het toppunt is het zogenaamde junkfood: lege calorieën van (slecht) vet en suiker, zonder groente en fruit.

Een gezond microbioom is voor ons van levensbelang. Het speelt een grote rol in het verteren van ons voedsel, het aanmaken van noodzakelijke vitamines en in onze afweer tegen ziekteverwekkers als virussen, schimmels en ziekmakende bacteriën. Het microbioom bewaakt ook de doorlaatbaarheid van de darmwand. Heel veel problemen blijken samen te hangen met een ‘lekkende darm’, een diagnose die tot voor kort als ‘alternatieve onzin’ werd afgedaan door de wetenschap, maar die nu toch breed is doorgedrongen. Door een lekkende darm komen te grote moleculen van allerlei soort in het bloed terecht, waar ze niet thuishoren. Gevolgen zijn ontstekingen en allergieën. Allergieën (en intoleranties) vormen een explosief toenemend probleem en volgens de laatste theorieën ligt ontsteking aan de basis van de meeste chronische ziekten.

Preventie begint met een gezond microbioom!

Er wordt nu zelfs gezegd dat onze darmen (met het microbioom dat daar in huist) onze tweede hersenen zijn. Depressie, schizofrenie, autisme en ADHD hebben allemaal een relatie met de samenstelling van ons microbioom. Overgewicht blijkt samen te hangen met een verstoord microbioom. Het microbioom bepaalt voor een belangrijk deel welke van onze genen aan- en uitstaan. Dit is van essentieel belang: een in potentie slecht gen kan uitgezet worden zodat het geen kwaad kan, maar ook het omgekeerde kan gebeuren. Ons totale microbioom bevat 150x meer genen dan onze eigen cellen. De gemiddelde levensduur van een microbe is 20 minuten. Dat betekent dat er een razendsnelle aanpassing plaatsvindt als de omstandigheden veranderen. Een aanpassing waar de mens vele generaties (eeuwen) over zou doen, kan het microbioom in een paar weken voor elkaar krijgen. Met al dat ‘vreemde’ DNA is het ook verklaarbaar dat de evolutie op sommige punten zo veel sneller verloopt dan we altijd dachten.

Wat kunnen we met deze wijsheid in de praktijk?

In de eerste plaats kunnen we ons voedingspatroon weer in overeenstemming brengen met wat ons lichaam, maar vooral ons microbioom, nodig heeft om goed te functioneren.

Over een aantal punten zijn alle deskundigen het eens:

• zo min mogelijk bewerkt voedsel, dus liefst vers zonder toevoegingen (geen etiket!)
• hoofdrol voor groente, en mindere mate vers fruit
• zo veel mogelijk biologisch
• veel vezels
• weinig koolhydraten (zetmeel, granen) en zo min mogelijk geraffineerde suiker
• veel gefermenteerd voedsel (zuurkool, Biogarde, kefir etc.)
• bouillon van botten van biologische kip of rund
• chiazaad
• vlozaad

Over noten, zuivel en vlees hebben de diverse deskundigen hun eigen, soms tegengestelde, mening. Zelf uitzoeken dus wat goed ‘valt’. Verder zo min mogelijk bacteriedodende stoffen gebruiken in huis: een steriel huis is een illusie net zoals een levend wezen zonder microbioom niet bestaat. Liever de eigen ‘huisbacteriën’ waar we aan gewend zijn, dan schadelijke of zelfs resistente bacteriën.

In de tweede plaats kan het vaak helpen om probiotica en symbionten te gebruiken. Dat zijn preparaten die de diversiteit en samenstelling van het microbioom gunstig beïnvloeden. De natuurgeneeskunde werkt daar al heel lang mee, maar ze zijn nu plotseling zo populair dat ze bij de supermarkt in het schap staan. Met die nieuwste categorie is het uitkijken geblazen: die bevatten vaak enorme hoeveelheden suiker (!) of kunstmatige zoetstoffen (nog erger dan suiker). Gericht advies van een natuurgeneeskundig arts of therapeut is op termijn voordeliger.

Het regelmatig in lichamelijk contact komen met andere mensen, (huis)dieren en aarde zorgt voor een grotere diversiteit in bacteriestammen en dat blijkt gunstig te zijn.

Ook wordt er hard gewerkt aan het kweken van gunstige bacteriestammen om het microbioom te beïnvloeden. In Vlaanderen loopt een groot darmbiota project, waarbij de bacterie Akkermansia is gekweekt die zou kunnen helpen tegen obesitas. Het verkeert nu in de fase van testen op mensen.

Een nieuwe ontwikkeling is preparaten gemaakt van humus, zowel om in te nemen als om in te baden. Om te compenseren dat we geen ‘aarde’ meer binnen krijgen. We adviseren niet om wat (tuin)aarde aan uw eten toe te voegen, want met het microbioom van de aarde is het over het algemeen net zo slecht gesteld als met dat van de mens, dankzij decennia van kunstmest en bestrijdingsmiddelen.

Een heel interessant gezichtspunt is dat wij mensen eigenlijk het microbioom van onze aardbol zijn. We zijn soms heel slecht voor de gezondheid van de aarde, maar we kunnen ook haar redding zijn: alleen mensen zouden ooit in staat kunnen zijn een fatale botsing met een asteroïde te voorkomen… Op de kortere termijn kunnen we ook nog veel van de aarde redden, maar dan moet het roer op veel punten radicaal om!

 

Geschreven door Hetty van Doorn

Boeken (tevens gebruikte bronnen)

Supergenen, door Deepak Chopra en R.E. Tanzi
Lees recensie.

De snelle afvalmachine, door Dr. Raphael Kellman
Lees recensie.

Voed je bacteriën, door Saskia van As
Heel veel informatie en feiten, zeker geschikt voor behandelaars, maar niet aanbevolen voor de leek. Het had een goed naslagwerk zijn, maar de daarvoor benodigde index ontbreekt. Van de 336 volle pagina’s gaan er slechts 11 over dieet, dus het maakt de ondertitel Het Microbioom dieet niet waar. De uitvoering laat te wensen over.

Verrot Lekker, door Christiaan Weij
Receptenboek om zelf van alles te fermenteren. De eerste voorzichtige experimenten smaken naar meer.