Vermoeidheid: volksziekte nummer 1?

Half november meldde het NCvB [1] dat in het voorafgaande jaar ruim 30 procent van alle ziekmeldingen werd veroorzaakt door overspannenheid en burn-out. Dat dit soort aandoeningen massaal voorkomen in Nederland was al eerder bekend; zo meldden het CBS en TNO eind 2015 dat ruim 14 procent van de werknemers in Nederland, dus één op de zeven (!), in het jaar daarvoor burn-outklachten had ervaren [2]. Zij gaven aan dat zij zich minstens een paar keer per maand ‘leeg’ hadden gevoeld aan het eind van een werkdag, emotioneel uitgeput of al moe bij het opstaan. Een burn-out treedt op wanneer aan eerdere signalen van (over)vermoeidheid geen of te weinig gevolg is gegeven…

Ander onderzoek, uitgevoerd door Gezondheidsnet [3], wees uit dat ruim de helft van de Nederlanders last heeft van stressgerelateerde lichamelijke klachten. Bij 59% van deze mensen uit zich dat met name in vermoeidheid. Voor zover dit onderzoek representatief is, hebben we het dan dus over bijna 30% van alle Nederlanders!

Niet voor niets leidt even googelen op ‘vermoeidheid’ dan ook tot maar liefst tweeënhalf miljoen hits, die maar gedeeltelijk de hits overlappen die je krijgt als je zoekt op ‘burn-out’ of ‘CVS’ [4].

Kortom: er zijn heel veel Nederlanders die (te) weinig energie ervaren; de stelling dat (over)­vermoeidheid op dit moment weleens volksziekte nummer 1 zou kunnen zijn, lijkt beslist te verdedigen. En als je dan weet dat vermoeidheid tegelijkertijd een ‘kwaal’ is die de kwaliteit van leven ernstig ondermijnt, omdat hij zo beperkend is voor alles wat we zouden willen – en vaak ook ‘moeten’ – doen, dan is serieuze aandacht voor dit probleem hard nodig.

Vermoeidheid laat zich nog het beste omschrijven als een futloos gevoel, gebrek aan energie en vooral graag willen slapen. Iedereen is natuurlijk wel eens moe, maar wie vermoeidheid echt ervaart en benoemt als ‘fysieke klacht’, als ‘aandoening’, kan deze meestal niet meer verhelpen door een paar keer vroeg naar bed te gaan. Dan wordt door de dag heen, vaak dag na dag, een hinderend gebrek aan energie ervaren.

Hoe werkt onze energievoorziening?

Vermoeidheid is dus in andere woorden een gebrek aan energie. En dan gaat het dus om energie die op het juiste moment op de juiste plek beschikbaar zou moeten zijn voor datgene wat je op dat moment zou willen doen.

Eenvoudig voorbeeld: je zou een sprintje willen trekken naar de bus, maar je bent zó moe dat je niet de benodigde energie naar je beenspieren kunt sturen (onbewust natuurlijk) om dat sprintje in te zetten. Of: je wilt ’s avonds na je werk nog een studie volgen, maar je kunt je gewoon niet meer concentreren op de lesstof: je hersenen beschikken over onvoldoende energie – wat dat dan ook precies mag zijn. Want er is weliswaar heel veel bekend over de biochemische processen in ons lichaam [5], maar het onderzoek naar de energetische kant van ons functioneren staat eigenlijk nog in de kinderschoenen. We weten gewoon nog niet zo goed hoe de energievoorziening werkt in levende organismen zoals ons lichaam. Er is een samenhang tussen de biochemie van ons lijf en onze energiehuishouding, er is ook aantoonbaar sprake van opslag van energie in ons lichaam, zodat die ingezet kan worden als dat nodig is, op welke plek en voor welk proces dan ook, maar hoe dit precies in elkaar zit… Het wordt momenteel volop onderzocht, onder andere door moleculair celbioloog Roel van Wijk en zijn zoon, bioloog/psycholoog Eduard van Wijk, die in een recent artikel vermoeidheid definiëren als “verstoringen in de vitale energie”. Zij leggen daarbij – en beslist niet als enigen – een link tussen vermoeidheid en stress: “Stress wordt beschouwd als een conditie die cycli onderbreekt waarmee (in gezonde toestand) opgeslagen energie wordt gemobiliseerd. De koppeling van de cycli is tijdelijk ongedaan gemaakt, met als gevolg […] een daling in de opslagtijd en een snellere dissipatie [= verstrooiing, verkwisting (red.)] van energie.” [6]

Ook integraal arts Kim van Wetten wijst op de rol van de communicatie binnen ons lichaam, zoals tussen brein, immuunsysteem en het hormonale systeem, in relatie tot allerhande fysieke klachten, waaronder met name stress en vermoeidheid. Zij schrijft dat wanneer deze communicatie niet optimaal verloopt, ook het zelfhelende vermogen waarover ieder mens beschikt, niet optimaal functioneert [7]. En dan blijkt er met name een nauwe relatie te bestaan tussen onze zogenaamde stress-assen [8] en ons immuunsysteem: die blijken onderling te ‘praten’, zowel via het zenuwstelsel als via signaalstoffen en receptoren. Wanneer we onder overlevingsstress staan, wat in onze huidige samenleving vrijwel permanent aan de orde is, raakt ons immuunsysteem chronisch uit balans. Dát heeft dan weer invloed op de stress-assen (die worden overgeactiveerd), wat ons immuunsysteem weer negatief beïnvloedt, enzovoorts. Dan is het dus zaak de stressoren zo veel mogelijk weg te nemen, maar ook om het immuunsysteem positief te beïnvloeden door verandering in leefstijl.

Oorzaken en gevolgen van stress

Er is dus een duidelijke relatie tussen aanhoudende stress en (over)vermoeidheid. Dat is overigens al ruim een eeuw bekend en gedocumenteerd. Maar hoe ontstaat stress? Aanvankelijk, begin 20e eeuw, werd met name gekeken naar lichamelijke factoren die stress veroorzaken, zoals licht, geluid, tocht, een onveilige werkplek of fysiek zwaar werk. Met andere worden: dit ging uitsluitend over factoren die lichamelijk zó belastend waren dat ze leidden tot stress.

Maar dat bleek al snel veel te beperkt. Dus kwamen er ook psychosociale factoren bij, zoals leven zonder steun van familie of vrienden of leven met een chronische onzekerheid over de toekomst. Nog later werden ook bezorgdheid en ongerustheid officieel benoemd tot oorzaken van stress en burn-out.

Om de invloed van stress op ons hele systeem te verklaren, ging men er aanvankelijk van uit dat ieder proces in ons lichaam een ‘setpoint’ heeft, zeg maar: een default-stand (of ‘nulstand’, ‘basispositie’, …), die onder invloed van allerhande stressoren kon verschuiven en daarmee onder andere vermoeidheid zou veroorzaken. Sinds enkele decennia is dit zogenaamde homeostase principe echter losgelaten. Men gaat er nu van uit dat er niet één vast setpoint is voor elk proces in ons lichaam, maar dat dit setpoint kan variëren op een bepaalde schaal, en dat die variatie samenhangt met onze behoefte op dat moment.

Ter vergelijking kunnen we ons bijvoorbeeld een centrale verwarming voorstellen die wordt aangestuurd door een thermostaat. Als je de thermostaat op 20 zet, zal de verwarming helemaal niets doen als het vertrek al die gewenste temperatuur had. Maar hij zal gaan ‘loeien’ als de begintemperatuur bijvoorbeeld 10 graden was, en weer wat ‘gas terugnemen’ als het vertrek eenmaal 20 graden is. Met andere woorden: de behoefte (in dit geval: aan een bepaalde temperatuur) bepaalt wat de radiator gaat doen en daar zit variatie in – op een bepaalde schaal.

Bij dergelijke processen in ons lichaam speelt ons brein een sleutelrol: dat heeft het vermogen onze meest aannemelijke behoefte te kunnen voorspellen en het setpoint per systeem of proces daarop in te stellen.

Met andere woorden: ons brein stelt ieder systeem in ons lichaam in staat om tegemoet te komen aan wat dit (waarschijnlijk) tegenkomt aan belastingen. Daarbij coördineert het de verschillende systemen: de spijsvertering, de ademhaling, het spierstelsel en het zenuwstelsel. Het is het brein dat de prioriteiten stelt. En dat doet het op basis van wat wij waarnemen via onze zintuigen, gecombineerd met alle informatie uit het verleden die we hebben opgeslagen, en die vergeleken wordt met de situatie in het heden. En daar komen dan ook nog eens de gevoelens bij die dit bij ons oproept.

Een voorbeeld ter verduidelijking hiervan is de alom bekende vecht-vluchtreactie. Wanneer we geconfronteerd worden met een gevaarlijke situatie, gaat ons lichaam uit zichzelf in de vecht-vluchtstand. Aangestuurd door de hersenen lopen dan onze ademhaling, hartslag en bloeddruk op, worden onze spijsvertering en ook ons immuunsysteem juist op een laag pitje gezet en verdwijnen dat bepaalde aspecten van ons gezichtsvermogen, zoals de mogelijkheid om kleuren te zien, naar de achtergrond.

Het is echter wél de bedoeling dat dat allemaal tijdelijk is; totdat het gevaar is geweken of dat wij onszelf hiervan verwijderd hebben. Anders worden we te lang blootgesteld aan de stressoren. Dat leidt er op een gegeven moment altijd toe dat het systeem als geheel (ons lichaam) niet meer optimaal kan meer functioneren. We raken uitgeput en kunnen uiteindelijk, als er maar genoeg stressoren gedurende een te lange periode actief zijn die ondermijnend werken, zelfs overlijden.

Coping-strategieën en coherentie

De volgende vraag is dan: gaat het om het aantal stressoren dat actief is of gaat het er vooral om hoe wij hiermee om kunnen gaan, als individu? Sommige mensen dreigen immers al te bezwijken onder één of twee stressoren, waar anderen er wel tien ondergaan en toch vrolijk fluitend door het leven blijven gaan.

Dat verschil heeft enerzijds te maken met onze coping-strategie: hoe gaan we om met tegenslagen? Maar nog belangrijker blijkt ons gevoel van coherentie te zijn, een begrip dat sinds de jaren ’70 wordt gehanteerd en dat duidt op de manier waarop wij onszelf, ons bestaan en ook onze omgeving ervaren. Daarbij gaat het om de vraag: hebben we het gevoel met de stressvolle omstandigheden om te kunnen gaan? En ook: zijn deze omstandigheden voor ons verklaarbaar en/of zinvol?

Iemand met een goed ontwikkeld coherentiegevoel blijkt beter in staat om een coping-strategie te selecteren voor de stressor waarmee hij of zij wordt geconfronteerd. (Voor de liefhebbers: dit wordt ook wel salutogenese genoemd en ook hiernaar wordt momenteel volop vervolgonderzoek gedaan.[9])

Lichamelijke en psychische stress

Stress is dus een van de allerbelangrijkste oorzaken van vermoeidheid en onder de noemer ‘stress’ vallen uiteenlopende factoren. De meeste onderzoeken delen deze stressoren op in lichamelijke en psychische (dan wel psychologische) factoren, en bevestigen, zoals Rienk Stuut[10] het formuleert, “dat vermoeidheid begrepen moet worden binnen de biomedische, psychische en sociale context van de patiënt”.

Deze driedeling wordt hieronder aangehouden, waarbij nog en vierde categorie wordt toegevoegd, namelijk de zogenaamde existentiële factoren.

Lichamelijke oorzaken van vermoeidheid zijn met name:

• Ongezonde voeding.
• Onder- of overgewicht. (Overgewicht leidt vaak tot vermoeidheid, o.a. doordat het lichaam meer ‘moeite’ moet doen om zijn werk te kunnen doen en doordat overgewicht vaak leidt tot minder goed slapen en andere vermoeidheid opleverende aandoeningen. Bij ondergewicht is vaak sprake van een tekort aan reserves. Beide gesteldheden leiden vaak tot een tekort aan benodigde voedingsstoffen.)
• Genotsmiddelen zoals alcohol, sigaretten en andere drugs. Deze verslechteren de doorbloeding én brengen giftige stoffen in het bloed, die het lichaam dan weer moet afvoeren – dat kost energie.
• Overmatig cafeïnegebruik.
• Slaapproblemen.
• Straling.
• Infecties/ontstekingen.
• Bepaalde medicijnen, zoals middelen met antihistamine (tegen allergieën), middelen tegen kanker (chemotherapie) en bepaalde antidepressiva.
• Langdurige pijn (zowel overdag als ’s nachts: pijn kost sowieso energie, maar vaak slapen mensen er ook slechter door).
• Hormonale disbalans.
• Spijsverteringsproblemen.
• Vitamine- en/of mineralentekort (bijv. D, B12, magnesium, omega 3).
• Een te lage bloedsuikerspiegel.
• ‘Overtraining’ (door te veel en/of te intensief sporten).
• Hoge bloeddruk

Daar komen nog eens tal van ziektes bij die vrijwel altijd vermoeidheid met zich meebrengen, zoals diabetes, hartproblemen, longziektes, kanker, schildklieraandoeningen, de ziekte van Pfeiffer, ME, infectieziektes, nier- en leverziektes, de ziekte van Crohn en glutenintolerantie.

Vaak leiden lichamelijke oorzaken tot vermoeidheid, die dan weer meer lichamelijke problemen kan opleveren, die weer leiden tot meer vermoeidheid, enz. Zo ontstaat een vicieuze cirkel, waarbij het meestal niet blijft bij vermoeidheid alleen:

Symptomen van lichamelijke vermoeidheid [11]:

• Gebrek aan energie/futloos/sloom.
• Hoofdpijn.
• Spierpijn.
• Nek-, schouder- en/of rugpijn.
• Duizeligheid/draaierigheid/misselijkheid.
• Last van de ogen.
• Een bleke teint en/of kringen onder de ogen.
• Veel gapen en/of in de ogen wrijven.
• Huilbuien.
• Eerder struikelen of iets uit je handen laten vallen/algehele onhandigheid.

Psychische oorzaken van vermoeidheid zijn vooral:

Stress is de belangrijkste oorzaak van oververmoeidheid in Nederland [12]).

• Emotionele trauma’s, zoals het verlies van een dierbare, misbruik, mishandeling en problemen in de familie.
• Een ophoping van spanningen/ruzies.
• Onverwerkte emoties.
• Te veel prikkelingen van buitenaf.
• Te hoge werkdruk/overspannenheid.
• Problemen in de relatie.
• Bezorgdheid/zorgen over bijv. geld, woonsituatie, werk enz.
• Depressie.
• Te veel piekeren.
• Regelmatig angst en paniek ervaren/je onveilig voelen.

Symptomen van psychische vermoeidheid:

• Chagrijnig/snel geïrriteerd zijn.
• Slechte concentratie/chaotisch denken.
• Geheugenproblemen.
• Onverschilligheid.
• Buitenproportionele boosheid.
• Een verstoorde waarneming van de buitenwereld; alsof je prikkels niet meer goed ‘oppakt’.

Sociale oorzaken van vermoeidheid zijn met name:

• Een te klein of helemaal geen sociaal netwerk.
• Onenigheid in de naaste omgeving.
• Gevoel van buitensluiting.
• Eenzaamheid/geïsoleerd zijn of zich zo voelen.
• Systemische factoren [13]: vermoeidheidsklachten die worden veroorzaakt door stagnatie (van energie) in het sociale systeem door bijvoorbeeld trauma’s elders in de familie of andere sociale omgeving.

Existentiële oorzaken van vermoeidheid:

Er zijn mensen (met name complementaire zorgverleners) die claimen dat ook ‘existentiële’, of ‘spirituele’, factoren aan de wortel kunnen liggen van stress en vermoeidheid. Die factoren hebben met name te maken met:

• een gebrek aan zingeving – je voelt niet dat je leven zin heeft;
• een gebrek aan motivatie om datgene te doen wat de omstandigheden van je vragen;
• een gebrek aan diep ervaren (levens)verlangen.

Dit uit zich onder andere in vermoeidheid, maar ook in depressiviteit en lusteloosheid.

Deze categorie wordt door anderen ook wel geschaard onder de psychologische factoren.

Waar kun je zelf aan werken?

Wanneer er sprake is van vermoeidheid, is het van belang dit signaal serieus te nemen en ermee aan de slag te gaan. Zich opstapelende stress en verergerende vermoeidheid kunnen immers leiden tot een burn-out, maar ook tot allerhande andere ernstige(r) aandoeningen.

Behalve het opheffen of oplossen van de stressoren, voor zover mogelijk, zijn de volgende methoden en therapieën mogelijk:

Methoden om de lichamelijke oorzaken van vermoeidheid te verminderen:

1. Zorgen voor balans tussen rust en beweging, en dan niet alleen fysiek, maar vooral ook mentaal. Op de bank gaan liggen líjkt bijvoorbeeld rust te geven, maar dat is alleen fysiek. Juist als je gaat liggen, gaan je gedachten vaak alle kanten op.
   Vaak geef je je geest juist rust door ófwel fysiek stevig aan de slag te gaan (hardlopen in een bepaalde cadans, bijvoorbeeld), ófwel bewust die geest tot kalmte te brengen, zoals door meditatie, mindfulness of (sommige vormen van) yoga.
   Fysiek tot rust komen kan bijvoorbeeld wél goed met behulp van massage en/of healing. Bepaalde vormen van massage en healing hebben bovendien een gunstig effect op je energiehuishouding.
    
2. Sporten (zelfs als dat fysiek eigenlijk een brug te ver lijkt; dan is bijvoorbeeld stevig wandelen of fietsen een optie). Door te sporten krijgt niet alleen je geest rust, ook geeft sporten vaak tóch nieuwe energie en het verbetert de doorbloeding van je lichaam, hetgeen gunstig is voor het immuunsysteem. Verder worden je hormonen in balans gebracht en verbeteren zowel de kwaliteit als de kwantiteit van je slaap.
   Het is natuurlijk wel belangrijk om een sport te kiezen die bij je past en die je op dat moment aankunt, en om het bewegen op te bouwen in een ‘normaal’ tempo. Daarnaast is het goed om het lichaam na afloop van het sporten voldoende tijd te geven om te herstellen van de inspanning.
   NB: Passieve activiteiten zoals tv-kijken en gamen lijken misschien ontspannend, maar zijn juist vaak vermoeidheid-verhogend!
    
3. Yoga, als combinatie van ademhalingstechnieken en lichaamshoudingen. De adem is een onderschat, maar essentieel instrument om je lichaam en geest tot rust te brengen. Bovendien adem je letterlijk met iedere (diepe) ademteug het licht en het leven in, wat helend werkt op je hele gestel. Daar komt nog bij dat je lichaam flexibeler wordt van yoga en dat je er meer contact mee krijgt, zodat je soms je klachten ook beter kunt begrijpen.
    
4. Mindfulness, een methode die je in het hier en nu brengt en die daarmee vaak al stressverminderend werkt, aangezien stress vaak veroorzaakt wordt door gepieker over het verleden en zorgen over de toekomst. Bij mindfulness draait het om acceptatie van wat er is in het huidige moment. Stress ontstaat juist vaak door dingen die je niet kunt accepteren of waar je niet mee kunt dealen.
    
5. Meditatie, waarbij je even ‘afstand neemt’ van de drukke stemmen in je hoofd en jezelf observeert, in plaats van je te vereenzelvigen met al die stemmen.
   Meditatie heeft naast een fysieke component ook een psychische en voor sommige mensen zelfs een spirituele component.
    
6. Gezond eten, dat wil zeggen: voeding tot je nemen die je lichaam energie geeft. Goed zijn met name (biologische) groenten, fruit, noten en andere onbewerkte voedingsmiddelen. Af te raden zijn geharde vetten en transvetten, (geraffineerde) suikers, te veel koolhydraten, alcohol, cafeïne en alle bewerkte voedingsmiddelen (de ‘pakjes, zakjes, potjes en doosjes’). Als er namelijk moeilijk te verteren stoffen, of zelfs gifstoffen, in je voeding zitten, moet je lichaam de weinige energie die het heeft, inzetten om deze weer naar buiten te werken.
   Eten is de brandstof voor het lichaam. Via je eten moet je de voedingsstoffen tot je nemen waardoor je kunt functioneren. Het is dus ook belangrijk genoeg te eten en hier al mee te beginnen bij het opstaan: door te ontbijten.
   NB: Juist bij stress hebben veel mensen de neiging ongezonde dingen in hun mond te stoppen (chocoladerepen, alcohol, junkfood, …). Terwijl dit dus juist dán niet zou moeten.
   Meer informatie over gezond eten

7. Gezond drinken. Vermoeidheid kan een teken van uitdroging zijn. Je lichaam heeft de hele dag door voldoende vocht nodig om te kunnen blijven functioneren en – indien nodig – zichzelf te koelen. Bovendien kan het afvalstoffen veel beter afvoeren als er genoeg vocht wordt toegediend.
   In plaats van te wachten tot je dorst krijgt, is het daarom aan te bevelen de hele dag door te drinken. Richtlijn: zo’n anderhalf tot twee liter per dag; bij (veel) zweten natuurlijk meer. De voorkeursdrank is water; te vermijden zijn cafeïnehoudende dranken (koffie, zwarte thee, cola), frisdranken en vruchtensappen (die nl. veel suiker bevatten).

8. Zonlicht. Zonder zonlicht is er geen leven op aarde; ook voor mensen is de zon enorm voedend. Vitamine D is een van de stoffen die we aan zonlicht te danken hebben. Als je daar een tekort aan hebt, ervaar je dat als vermoeidheid.
   Overdag naar buiten gaan – zeker als de zon schijnt – is gezond, vooral in de winter, als het niet vanzelfsprekend is dat je voldoende zonlicht ‘binnenkrijgt’.
    
9. Goed en regelmatig slapen. Een vast slaapritme helpt tegen vermoeidheid, omdat de periode van diepe slaap langer wordt bij zo’n vast ritme. Door de week te weinig slapen en dat ‘inhalen’ in het weekend helpt nauwelijks: de laatste slaapuren zijn dan te licht om echt effect te hebben op de opgebouwde vermoeidheid.
   Goed slapen hangt vaak samen met een donkere, koele, goed geventileerde slaapkamer, zonder beeldschermen en vrij van straling (dus weinig tot geen elektrische apparaten en zeker niet een mobiele telefoon op het nachtkastje).
   Daarnaast is het belangrijk om voldoende te slapen. Hoelang dat is, is per persoon verschillend, maar lang niet iedereen heeft genoeg aan het gemiddelde van acht uur.
   NB: Slaapmedicatie helpt vaak weliswaar om in slaap te komen, maar heeft geen gunstig effect op de kwaliteit van de slaap en dus op het verhelpen van vermoeidheid. Het is dan beter om eerst andere rustgevende middelen te proberen (bijvoorbeeld homeopathische ontspanningsmiddelen, kruiden zoals valeriaan en passiflora of wietolie).
   Wat ook vaak helpt is het uitbannen van cafeïne, sigaretten en alcohol, zeker in de avond. Als je namelijk alcohol drinkt voordat je gaat slapen, heb je nauwelijks REM-slaap [14]. En juist die REM-slaap is belangrijk om de vermoeidheid overdag te verminderen.
   Ook suikers kunnen een goede nachtrust in de weg staan, doordat ze een opwekkend effect hebben en je bloedsuikerspiegel uit balans brengen.
   
   Zoals hierboven is gezegd is het belangrijk, zeker in de winter, om in contact te komen met daglicht. Dat verbetert ook, indirect, de kwaliteit van de slaap. Sommige mensen hebben in de donkere maanden dan ook baat bij een daglichtlamp of energielamp.
   
   Tot slot: zowel snurken als slaapapneu beïnvloedt de kwaliteit van de slaap negatief. Tegen snurken zijn inmiddels allerhande ‘hulpmiddelen’ op de markt. Tegen slaapapneu kan eventueel een neusmasker worden aangemeten.
   Meer informatie over goed slapen

Methoden om de psychische oorzaken van vermoeidheid te verminderen:

Het langdurig onderdrukken of zelfs helemaal wegstoppen van emoties is nooit gezond. Ze worden namelijk wel degelijk ervaren – is het niet op bewust, dan wel op onbewust niveau. En je slaan ze op in je lijf, wat niet zelden leidt tot (onder andere) vermoeidheid.

Daar komt bij dat de ervaringen die we opdoen in ons leven, vooral in onze vroege jeugd, bepalend zijn voor de manier waarop we het leven waarnemen en tegemoet treden: door middel van onze overtuigingen – die óók lang niet altijd bewust zijn – filteren we onze waarneming en vertellen we onszelf voortdurend wat we diep vanbinnen vinden. En dat is lang niet altijd ondersteunend! Zo is zo’n overtuiging waarmee tal van mensen (vaak onbewust) rondlopen: ‘Ik ben eigenlijk niet goed genoeg.’ Of: ‘Ik verdien het niet om …’ – vul zelf maar aan!

Daarom is het goed om bij langdurig aanhoudende vermoeidheidsklachten, en zeker als die geen duidelijke fysieke oorzaak hebben, ook naar dergelijke emoties en overtuigingen te kijken. Dat kan bijvoorbeeld onder begeleiding van een psycholoog, psychotherapeut of een van de talrijke complementaire therapeuten die zich op dit vlak begeven.

Methoden om de sociale oorzaken van vermoeidheid te verminderen:

De mens is een sociaal dier: vrijwel niemand gedijt goed in eenzaamheid. Een duidelijk bewijs daarvoor is wel het simpele feit dat baby’s ernstige gezondheidsklachten ontwikkelen of zelfs overlijden wanneer ze helemaal niet aangeraakt of vastgehouden worden, zelfs wanneer ze voldoende voeding krijgen en lekker onder een warm dekentje liggen[15].

Ook heeft onderzoek na onderzoek inmiddels aangetoond dat eenzame mensen vaak eerder overlijden dan mensen die een relatie onderhouden of anderszins kameraadschap ervaren [16].

Eenzaamheid leidt tot stress, lusteloosheid en depressie – alle drie zetten ze de vicieuze cirkel in gang waarin vermoeidheid gaat opspelen, die weer leidt tot verergering van de klachten, wat weer leidt tot nog meer vermoeidheid, enz.

Het is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan, maar uitreiken naar anderen, contact maken, dingen samen gaan doen of beleven met anderen is in dít geval de beste remedie tegen de vermoeidheidsklachten. En gelukkig worden hier in Nederland volop ‘kaders’ voor aangeboden, zoals clubs, verenigingen, buurthuizen, gespreksgroepen, enz.

Methoden om de existentiële oorzaken van vermoeidheid te verminderen:

Existentiële vermoeidheid, ook wel spirituele vermoeidheid, heeft te maken met een gebrek aan vervulling in het leven. Daarbij staat de vraag centraal of je contact ervaart met je diepste verlangen, met ‘de reden waarom je hier op aarde bent’, en of je daar ook vorm aan kunt geven.

Lang niet iedereen ervaart deze behoefte; is het niet aan de orde, dan zal de oorzaak van vermoeidheidsklachten ook niet op dit vlak liggen. Maar is iemand wél op zoek naar zin- en betekenisgeving zonder dit afdoende te ervaren, dan liggen lusteloosheid, depressie en frustratie – en daarmee dus weer vermoeidheid – op de loer.

Afhankelijk van het vlak waarop de existentiële vraag het meeste speelt, kan dan overwogen worden een loopbaancoach in te schakelen, dan wel op zoek te gaan naar een filosofie, levensbeschouwing of religie die hier een (begin van een) antwoord op kan geven. Ook de verschillende uitingsvormen van kunst blijken niet zelden een brug te kunnen slaan tussen het wereldse leven en ‘iets hogers’. Tot slot zijn er life coaches en spiritueel begeleiders actief.

Wat kan de huisarts betekenen bij vermoeidheidsklachten?

Tussen 1987 en 2005, in nog geen twintig jaar tijd dus, is het aantal mensen dat aangaf te kampen te hebben met vermoeidheidsklachten, bijna verdubbeld [17]. Pas na langere tijd (enkele weken tot zelfs maanden) gaan deze mensen over het algemeen naar de huisarts. Huisartsen zien het vaakst vrouwen, lager opgeleiden en mensen met ook andere gezondheidsproblemen náást vermoeidheid op hun spreekuur.

In de meeste gevallen, zo is uit onderzoek gebleken17, acht de huisarts het raadzaam even te wachten voordat nader (bloed)onderzoek wordt gedaan of een doorverwijzing wordt gegeven: vaak gaan vermoeidheidsklachten relatief snel weer over. Leefstijladviezen, met name in de sfeer van voeding en beweging, kunnen dan al verlichting brengen.

Houdt de vermoeidheid aan, dat is nader onderzoek natuurlijk wél aan te bevelen, dan wel een verwijzing naar bijvoorbeeld een psycholoog of medisch specialist. Blijkt de vermoeidheid chronisch, d.w.z.: wanneer deze langer dan zes maanden aanhoudt, dan ligt de nadruk meestal op het behoud van zo veel mogelijk kwaliteit van leven ondanks de klachten, oftewel: ervoor zorgen dat de patiënt in zijn dagelijks leven zo weinig mogelijk beperkingen ervaart vanwege de vermoeidheid [18].

Bij aanhoudende vermoeidheidsklachten zal de huisarts meestal beginnen met een bloedonderzoek, waarbij wordt getest op bloedarmoede of andere (vitamine)tekorten. Die zijn vaak eenvoudig te verhelpen. Ook een test op bijvoorbeeld coeliakie, diabetes, blaasontsteking, bijnierinsufficiëntie en een traag werkende schildklier kan helpen, omdat honderdduizenden mensen hieraan lijden zonder dit te weten (zie ook hierboven bij lichamelijke oorzaken). Deze aandoeningen leiden in vrijwel alle gevallen tot vermoeidheidsklachten.

Hoopvol

Er is, kortom vaak best veel te doen aan de vermoeidheidsklachten waarmee zoveel Nederlanders kampen, en dat is hoopvol. Belangrijk daarbij is dat het negeren van de klachten – zeker als die een tijdlang aanhouden – nooit de oplossing is: zich ophopende vermoeidheid is ofwel een signaal van een niet-optimale leefstijl, ofwel van een onderliggende aandoening die aandacht behoeft (en dat hoeft dus niet per se een lichamelijke aandoening te zijn!), en vaak de aanloop naar een burn-out of andere ernstige(r) aandoening.

Wie adequaat van z’n vermoeidheid af wil komen, of deze in elk geval wil verminderen, doet er goed aan het heft in eigen handen te nemen en de volgende drie maatregelen te overwegen:

1. De leefstijlveranderingen doorvoeren waarvan bekend is dat ze energieverhogend werken.
2. Onderzoeken waar de oorzaak of oorzaken van de vermoeidheidsklachten liggen en daarbij niet alleen het fysieke, maar ook het psychische, sociale en eventueel ook existentiële niveau in overweging nemen.
3. De huisarts vragen uit te zoeken welke fysieke factoren er wellicht ten grondslag kunnen liggen aan de klacht.

------------------------------

[1]  Bron: Kerncijfers beroepsziekten 2017, Nederlands Centrum voor Beroepsziekten Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid | AMC | UvA, november 2017

[2] Bron: cbs.nl

[3] Gezondheidsnet

[4] Chronisch Vermoeidheidssyndroom, waarmee mensen worden gediagnostiseerd die in elk geval ten minste 6 maanden lang last hebben van vermoeidheid. (Patiëntenvereniging: ME|CVS-vereniging)

[5] Zeg maar: de manier waarop ons zichtbare, tastbare lichaam tot op celniveau functioneert.

[6] Roel van Wijk en Eduard P.A. van Wijk (2015), Werk aan de basis: Nieuwe inzichten in de dynamiek van leven. III Energie in levende organismen. Tijdschrift voor Integrale Geneeskunde 30(2): 92-97

[7]Kim van Wetten (2015), Klinische psychoneuroimmunologie (kpni) als pijler van de integrale geneeskunde. Tijdschrift voor Integrale Geneeskunde 30(2): 104-108

[8] De stress-assen van ons autonome zenuwstelsel zijn: de HPA-as (Hippothalamus – Hypofyse – Bijnier) en de SAM-as (Sympatico – Adreno – Medullair).

[9] Roel van Wijk (2015), Vermoeidheid: het begint met stress – een overzicht, Tijdschrift voor Integrale Geneeskunde 30(2): 69-75

[10] Rienk Stuut (2015, Vermoeidheid in Nederland. Tijdschrift voor Integrale Geneeskunde 30(2): 78-81

[11] Geen van de opsommingen in dit deel van het artikel is uitputtend bedoeld. Er is geprobeerd de belangrijkste factoren te noemen.

[12] Bron: [13] Hiermee wordt bedoeld: energetische belastingen uit iemands familiesysteem, die meestal onbewust worden meegedragen en bijvoorbeeld aan het licht kunnen komen tijdens een familieopstelling.

[14] Tijdens de REM-slaap, die 18 tot 24 minuten duurt en waarvan je per nacht slaap vaak drie periodes doormaakt, droom je en worden indrukken en ervaringen verwerkt.

[15] Bekend in dit kader is het experiment van Harlow, waarbij baby-aapjes de keuze kregen tussen een nepmoeder met een zacht vachtje en een nepmoeder van gaas en allemaal kozen voor de eerste, ook al gaf die laatste melk en de zachte moeder niet. Met andere woorden: warmte en fysiek contact zijn een primaire ­levensbehoefte. Harlow toonde aan dat wanneer daar niet aan voldaan wordt in de vroege jeugd, dat ook op de langere termijn vaak akelige gevolgen had voor de dieren. Die vertoonden opvallende tekenen van angst en stress.

[16] Bron: Gezondheidsnet.nl.

[17] M. Cardol, J. Bensing et al. (2005), Moeheid: determinanten, beloop en zorg, Rapport Nivel

[18] Rienk Stuut (2015, Vermoeidheid in Nederland. Tijdschrift voor Integrale Geneeskunde 30(2): 78-81