Wie zichzelf voor het eerst de vraag stelt wat onze huid eigenlijk is en doet, zal vaak uitkomen bij een antwoord als: ‘de huid beschermt ons tegen invloeden van buitenaf’, ‘de huid houdt de inhoud van ons lichaam bij elkaar’, of ‘de huid vormt de grens tussen ons en de buitenwereld’. Dat is allemaal waar natuurlijk. Maar als je je er wat meer in verdiept, wat vooral voor de hand ligt als er een huidprobleem optreedt, gaat er letterlijk een wereld open! De huid blijkt namelijk vooral een spiegel van wat zich allemaal in ons afspeelt, op uiteenlopende niveaus. En ook: de huid is een zintuig, dat heel veel méér kan dan verschil voelen tussen warmte en koude en tussen hard en zacht.

 

I. Van binnen naar buiten: de huid als spiegel

Vraag een homeopaat, een ayurvedisch geneeskundige, een antroposofisch arts, een beoefenaar van de Traditionele Chinese Geneeskunde (TCM) en waarschijnlijk vrijwel elke natuurgeneeskundige naar de rol van de huid en hun antwoord zal altijd luiden: de huid weerspiegelt wat zich binnen in ons afspeelt. Huidproblemen staan vrijwel nooit op zichzelf, maar zijn een vingerwijzing naar een verstoring op een ander niveau. En dat niveau kán fysiek zijn, uiteraard, maar net zo goed emotioneel, mentaal, relationeel of spiritueel.

In voorbeelden uitgedrukt: een allergie voor aardbeien kan bultjes op de huid veroorzaken (fysiek niveau), net zoals een spannende presentatie iemand letterlijk rode vlekken in de hals kan bezorgen (emotioneel en/of mentaal niveau: wat voelt iemand bij die presentatie en wat vertelt hij zichzelf hierover?). Net zo goed kan een grote ruzie of een ander probleem in een relatie – óók in de relatie met jezelf! – zoveel stress opleveren dat er ‘spontaan’ eczeem ontstaat (relationeel niveau), terwijl bijvoorbeeld ook het ‘zwarte gat’ na een ontslag, vanwege een dreigend gebrek aan zingeving (spiritueel niveau), tot uitdrukking kan komen op de huid. Er wordt zelfs wel beweerd dat het lichaam dergelijke verstoringen van het systeem bij voorkeur ‘aan de buitenkant’ laat zien, omdat dat de meest veilige plaats is[1].

Het is dus altijd zaak al deze vijf niveaus in ogenschouw te nemen, te kiezen voor een holistische benadering dus, wanneer zich een huidprobleem voordoet.

 

Huidproblemen staan vrijwel nooit op zichzelf, maar zijn een vingerwijzing naar een verstoring op een ander niveau.

 

Toelichting volgens de ayurveda

Laten we eens één manier nader belichten waarop symptomen op de huid, zoals jeuk, uitslag, roodheid of schilferigheid[2], worden geïnterpreteerd als weerspiegeling van een probleem op het fysieke en/of emotioneel-mentale niveau. Deze manier is ontleend aan de ayurveda.

 

Gebrekkige vertering
De ayurveda is de (ten minste) 3000 jaar oude Indiase geneeskunde. Het is een heel uitgebreide, samenhangende leer, waarin een aantal kernbegrippen centraal staat. ‘Agni’ is er daar één van. Dit komt in grote lijnen neer op: het vuur dat zowel de vertering als alle andere transformatieprocessen in het lichaam gaande houdt. Daarbij wordt met ‘vertering’ bedoeld: de spijsvertering, dus de fysieke vertering van voedsel, maar ook de emotionele en mentale vertering, dus de verwerking van emoties en van (negatieve) gedachten. En wat betreft de andere transformatieprocessen: hier valt bijvoorbeeld de hele celstofwisseling ook onder.

Heel kort door de bocht nu: als iemands agni niet optimaal werkt, schaadt dat de ‘intelligentie’, dus de optimale werking, van het lichaam over de hele linie: van het lijf als geheel tot op cel- en zelfs DNA-niveau. Er hopen zich afvalstoffen op in het hele systeem, zowel in het maag-darmkanaal als helemaal tot in de celwanden, waardoor de doorstroming van vocht, voedingsstoffen en ook energie (licht) blokkeert. En dat is allemaal te zien aan de huid! Of er nu een huidprobleem wordt ervaren of niet; de conditie van de huid (kleur, structuur, enz.) weerspiegelt hoe goed iemands agni functioneert[3].

Persoonsgerichte benadering
De ayurveda is er altijd op gericht de agni te optimaliseren. Dat doet ze in elk geval preventief, met name door het aannemen van de juiste leefstijl. Is er echter al sprake van een huidprobleem, dan biedt de ayurveda daarnaast verschillende behandelmogelijkheden. Die zijn dan (logischerwijs) gericht op het ontgiften van de (spijs)verteringskanalen, in combinatie met een wijziging van leefstijl. Zo kan de agni niet alleen weer optimaal gaan functioneren, maar ook blíjven functioneren.

Hierbij is nooit sprake van one size fits all: (ook) de ayurveda staat voor een persoonsgerichte benadering. De leefstijl die het beste bij iemand past, is bijvoorbeeld afhankelijk van zijn ‘dosha’, nog zo’n kernbegrip in deze geneeskunde, dat zich het beste laat vertalen met ‘persoonlijke biokrachten’, of ‘conditionering’. (Dit aspect wordt in het kader van dit artikel verder buiten beschouwing gelaten.)

Ayurvedische leefstijladviezen bij huidproblemen

Voeding
Het zal geen verbazing wekken dat bij de ayurvedische leefstijladviezen, zoals bij de leefstijladviezen vanuit alle natuurgeneeswijzen, voeding een centrale rol speelt. Dat heeft twee redenen: ten eerste heeft gezonde voeding natuurlijk een goede uitwerking op het gestel; ten tweede bevorderen dan wel hinderen bepaalde voedingsmiddelen de werking van de kruiden die in de ayurveda als geneesmiddel worden ingezet.

In algemene zin gelden de volgende adviezen (maar zoals gezegd: de ayurveda werkt met persoonsgerichte adviezen!):

• Eet uitsluitend vers bereid, warm voedsel. (Dus geen restjes en geen voorbewerkt voedsel - de ‘pakjes, zakjes, blikjes’ enz. - en ook geen koude etenswaren.)
• Eet geen rauw voedsel, maar zeker ook geen gefrituurd en geen verbrand voedsel.
• Eet geen zwaar voedsel en geen ‘te nat’ voedsel.
• Eet geen gasvormend voedsel, zoals knoflook, uien, paddenstoelen en kool, zeker niet als er al sprake is van huidproblemen!
• Eet niet te veel. Eet alleen als je honger hebt en zorg ervoor dat je maag nooit voor 100% vol raakt.
• Eet ruim voordat je naar bed gaat; ga niet slapen terwijl je voedsel nog niet is verteerd. (Een wandelingetje kan ook helpen bij de vertering van voedsel.)
• Eet regelmatig en besteed hier tijd en aandacht aan.
• Eet bij voorkeur geen vlees, geen vis en geen eieren, aangezien dierlijke producten snel ‘vervuilend’ werken op het systeem.
• Vermijd al te heet/gekruid voedsel.
• Vermijd vet of oliehoudende voedingsmiddelen. Vervang olie door ghee.
• Vermijd vochtvasthoudende voedingsmiddelen, zoals kaas, yoghurt, watermeloen en zout.
• Vermijd granen, eet zo min mogelijk meel.
• Drink uitsluitend warme dranken, waaronder ‘gewoon’ warm water.
• Skip alcohol en tabak.
• Skip suiker en andere (te) zoete voedingsmiddelen.

Beweging en rust
Regelmatig bewegen neemt binnen de ayurveda vaak de vorm aan van (dagelijkse) yogabeoefening. Maar ook andere vormen van lichaamsbeweging ondersteunen de gezondheid, zoals letterlijk alle geneeswijzen, inclusief de westerse, benadrukken. Overdreven veel, lang of zwaar bewegen wordt met klem afgeraden.

Een regelmatig dag-nachtritme, waarbij de dag bij voorkeur eindigt vóór 22 uur ’s avonds en de dag begint rond 6 uur ‘s morgens, bevordert de gezondheid. Het is in elk geval niet aan te bevelen overdag (bij) te slapen!

Essentiële kruiden en ghee
Een aantal verse kruiden helpt bij het ‘ontstoppen’ van de kanalen in ons lichaam. Welke kruiden dit het beste doen, hangt samen met iemands ‘dosha’; een persoonlijk advies is dus het beste. In alle gevallen zijn gezond: verse gember en kurkuma, gedroogde kaneel, komijn en kardemom.

Daarnaast zet de ayurveda individueel bepaalde en soms zelfs individueel samengestelde geneesmiddelen in op basis van plantaardige ingrediënten, waaronder kruiden. Zoals hierboven reeds vermeld werken deze beter naarmate ook de voeding wordt aangepast.

Specifiek op huidproblemen werkt vaak een afkooksel van neembladeren (gedroogd goed online te koop). Kook hiertoe 1 pond neembladeren in 2 liter water en laat het vocht verdampen tot er een halve liter overblijft. Drink hiervan driemaal per dag 30 cc. (en zie ook onder deel 2 van dit artikel: ‘Van buiten naar binnen: de huid als zintuig’!)

Ook ghee (geklaarde boter) wordt speciaal aanbevolen tegen huidproblemen: driemaal daags 2 eetlepels, puur of over warm eten gesprenkeld. Ghee kun je zelf maken, maar ook kant-en-klaar kopen bij natuurvoedingswinkels of online.

Ontstressen en meditatie
Ontstressen en het aanhouden van een juiste afwisseling tussen inspanning en ontspanning staat (ook) in de ayurvedische leefstijl centraal. Stress leidt namelijk vaak tot een gebrekkige vertering, in elk geval mentaal en emotioneel, wat weer gevolgen heeft voor de fysieke vertering van onze voeding. (Door te veel spanning verteert ons voedsel minder goed.)

Maar het ayurvedische advies gaat verder: bij voorkeur wordt gebed en/of meditatie integraal onderdeel van het dagritme. Het advies luidt: beginnen met tweemaal daags 20 tot 30 minuten.

Door te mediteren, of op een andere manier heel diep te ontspannen, schakelt het lichaam over van het sympathische op het parasympathische zenuwstelsel. Deze toestand is tegenovergesteld aan de vecht-vluchtreactie waar we in ons hedendaagse leven meestal niet ver van verwijderd zijn (= stress) en zorgt ervoor dat het zelfgenezend vermogen optimaal kan functioneren.
Online zijn bijvoorbeeld talrijke geleide meditaties te vinden en er zijn ook talrijke meditatie-apps beschikbaar.

Voor wie meditatie nog een brug te ver is, maar ook voor wie juist nog meer wil doen: ook ademhaling is een belangrijke component van een complete ayurvedische aanpak. Daarbij gaat het om het tot rust brengen van de ademhaling, waardoor deze meteen ook regelmatiger wordt, en het sturen van de ademhaling. Beide zijn natuurlijk een belangrijk onderdeel van yoga. Ook geleide ademhalingsoefeningen zijn volop online te vinden.

Leren omgaan met (heftige) emoties
Volgens de ayurveda hangen huidproblemen vaak samen met onderdrukte boosheid, haat of afgunst, emoties waardoor (in elk geval in overdrachtelijke zin, maar vaak ook puur fysiek) warme transpiratie en brandende sensaties ontstaan.
Daarnaast komen ook diepgewortelde angst, vrees en onzekerheid niet zelden tot uitdrukking in de huid. Deze emoties hangen juist samen met een gebrek aan transpiratie.
Voor het oplossen van een huidprobleem is het dus van belang te onderkennen dat juist deze emoties vaak aan de orde zijn - al of niet bewust en al of niet onderdrukt! - en hiermee aan de slag te gaan.

Verder worden genoemd als emotioneel-mentale aandachtspunten:

• Vermijd extreme en oneigenlijke wensen en verlangens.
• Wees alert op (te veel) negatieve gedachten.
• Wanneer je beheerst wordt door bepaalde gedachten, gevoelens of emoties, zoek dan naar een oplossing.
• Idem wanneer sprake is van extreem hartzeer.
• Idem wanneer sprake is van extreme verlegenheid of besluiteloosheid.
• Idem wanneer sprake is van opvallende aanhankelijkheid, bezitterigheid en/of behoudzucht (= als je niet kunt loslaten).

Al deze factoren hebben een negatieve invloed op het ‘vervoer’ van emoties en gedachten en kunnen dus verstoppingen creëren, waardoor de agni stagneert en dus (o.a.) huidproblemen kunnen ontstaan.

Ayurvedische behandelingen bij huidproblemen

Behalve het opvolgen van al deze leefstijladviezen biedt de ayurveda ook behandelingen tegen huidproblemen. Het zal geen verbazing wekken dat deze zich primair richten op het ontgiften van het maag-darmkanaal (inclusief lever, galblaas en milt) en het ‘ontstoppen’ van de doorstroming, zodat de agni weer optimaal kan functioneren. Laxering maakt hier dus in vrijwel alle gevallen onderdeel van uit.

Een geëigende methode daarbij is de zogenaamde Virechana-kuur, een kuur van een paar dagen tot een week die vaak gewoon thuis kan worden gevolgd, met enige begeleiding vooraf en/of op afstand door een ayurvedisch arts of behandelaar. Een Virechana-kuur kan los worden gedaan, maar ook als onderdeel van een zogenaamde Panchakarma-kuur. Een Panchakarma-kuur is een wat langere behandeling (van een dag of zeven tot meerdere weken), waarbij zowel het lichaam als de geest op een zachte doch intensieve manier wordt gereinigd.

 

II. Van buiten naar binnen: de huid als zintuig

 

Ook in de homeopathische en antroposofische geneeskunde worden huidaandoening nooit op zichzelf beschouwd, maar altijd als onderdeel van een breder te beoordelen problematiek. En ook in deze twee vormen van geneeskunde komt deze vaak uit bij een disbalans in de lever, darmen en/of nieren. Met andere woorden: ook hier wordt primair gekeken of en in hoeverre er sprake is van een stofwisselingsprobleem.

Maar, zo benadrukt antroposofisch arts Peter Staal[4], de huid is niet alleen uitdrukkingsorgaan, spiegel van wat er binnen in ons gebeurt, maar vooral ook ‘indrukkingsorgaan’. Daarmee wordt bedoeld dat via de huid ook genezing kan worden bevorderd.

 

De huid is niet alleen uitdrukkingsorgaan, maar ook ‘indrukkingsorgaan’!

 

Antroposofie: de huid ‘spiegelt het tegenbeeld’

Dat heeft er alles mee te maken dat de antroposofie de huid als zintuiglijk beschouwt. En dan niet als specifiek zintuiglijk, zoals de ogen (die lichtgevoelig zijn), maar als algemeen zintuiglijk: de huid neemt waar in algemene zin.

Een heel betekenisvol feit in dat verband is dat de huid in het embryologische stadium uit hetzelfde ‘kiemblad’ van een embryo ontstaat als de zintuigen en het centraal zenuwstelsel. Dat geeft de directe relatie tussen deze drie al aan. Én het verklaart waarom de huid direct met het zenuwstelsel kan communiceren.

Om uit te leggen hoe dat precies gaat, geeft Staal eerst het voorbeeld van ons specifieke zintuig ‘oog’. Als we kijken naar een rood oppervlak en daarna meteen naar een wit, zien we op dat witte oppervlak een groen vlak. Dat komt doordat het oog het tegenbeeld van het rode oppervlak spiegelt.
Op een vergelijkbare manier werkt het met de huid: die kan een genezend tegenbeeld geven in het lichaam wanneer hij een bepaalde stof waarneemt. Een paar voorbeelden:

• Het lichaam reageert met ‘rust’ op een massage met lavendelolie.
• Het lichaam reageert met ‘uitdrogen’ op een eucalyptuskompres (bijvoorbeeld bij een te waterige stofwisseling, zoals bronchitis).
• Het lichaam reageert met ‘verwarmen’ op koperzalf.
• Het lichaam reageert met ‘terugbrengen van de stofwisseling in het middengebied’ (zoals een vastzittende hoest) op een tijmkompres.
• Het lichaam reageert met ‘samentrekken en beteugelen van een te uitbundige stofwisseling’ op een citroenoplossing, aangebracht als kompres.
• Het lichaam reageert met ‘kalmeren’ op een kamillewikkel.

Juist doordat de huid zo’n algemeen, ‘laag gemetamorfoseerd’ zintuig is, kan hij dus op heel veel verschillende prikkels reageren (niet alleen op licht, zoals het oog), door in het lichaam het tegendeel te spiegelen!

Er is overigens nog veel meer onderzoek nodig naar de zintuiglijke vermogens van de huid, die verder reiken dan alleen deze toepassing. Zo is inmiddels bijvoorbeeld ook al aangetoond dat de huid kan ‘zien’ (zowel ziende als blinde mensen kunnen leren met hun vingertoppen kleuren te onderscheiden![5]) en zelfs ‘horen’[6].

 

Nogmaals de ayurveda: via de huid weldadige stoffen toedienen

Nog een voorbeeld waarbij de huid als intermediair voor genezing kan worden gebruikt ‘van buiten naar binnen’, opnieuw ontleend aan de ayurveda. Zoals bekend wordt in de ayurveda veel gewerkt met massages. Daarvoor worden uiteenlopende vloeibare en soms ook poedervormige substanties gebruikt, de eerste vaak - maar lang niet altijd! - op basis van olie. Ook worden regelmatig kruidenstoombaden ingezet. Hier is het uitgangspunt dat de kruiden en andere werkzame stoffen die zijn opgelost of ingekookt in deze substanties, via de huid in de bloedbaan doordringen en zo doorwerken tot diep in de inwendige organen.

Overigens hebben de ayurvedische massages nog een flink aantal bijkomende doelen, náást het toedienen van genezende ingrediënten. Zoals vrijwel elke vorm van massage:

• verhogen ze het gevoel van welbevinden en verminderen ze stress. Mede daardoor wordt het immuunsysteem versterkt en kan het zelfgenezend vermogen beter functioneren.
• activeren ze het lymfesysteem en de bloedsomloop. Dat stimuleert de afvoer van gifstoffen.
• stimuleren ze bewustwording van het lichaam.
• verlichten ze de spierspanning. Ook hierdoor kunnen afvalstoffen makkelijker worden afgevoerd.
• herstellen ze de algehele vitaliteit van lichaam en geest.

Ook op energetisch vlak hebben ayurvedische massages positieve invloed. Ze heffen verstoringen in de energiestroom op, waardoor de energie vrijer kan stromen.

Naast massages en stoombaden onder begeleiding, bijvoorbeeld in het kader van een Panchakarma-kuur (zie ook onder deel I van dit artikel), reikt de ayurveda specifiek voor huidproblemen de volgende suggesties aan, toe te passen in deze volgorde[7]:

1. Ga een halfuur in bad liggen met hierin 200 cc (natuurlijke!) wasverzachter. Als de huid dit verdraagt, kan (later) ook een natuurlijk waspoeder worden gebruikt. In deze fase wordt de huid gereinigd.
2. Ga 20 minuten tot een halfuur in bad liggen en voeg aan het warme water een afkooksel van neembladeren toe. Kook hiertoe 1 pond neembladeren in 2 liter water en laat het vocht verdampen tot er een halve liter overblijft.
3. Smeer na een paar dagen, ná stap 2, het lichaam helemaal in met ghee.
4. Doe dit, na stap 3, niet één, maar drie keer per dag.

Tot slot wordt aanbevolen om door de dag heen verse kokosolie en kikkererwtendeeg in te masseren op plekken die nog jeuken.

 

NB: Pas dus op wat je op je huid smeert!

Uit de twee voorbeelden hierboven, zowel van de antroposofie als van de ayurveda, blijkt wel hoe groot de invloed kan zijn van stoffen die door de huid worden waargenomen en/of die via de huid in het lichaam terechtkomen. Dat geldt voor genezings-bevorderende stoffen, maar natuurlijk ook voor allerlei andere stoffen die je op je huid aanbrengt, zoals cosmetica.

De meeste cosmetica die in ‘gewone’ drogisterijen, parfumeriezaken en supermarkten te koop is, is grotendeels chemisch van samenstelling. En dat is over het algemeen niet gezond voor je lichaam!

Gelukkig zijn er ook steeds meer natuurlijke cosmeticamerken actief, verkrijgbaar online of bij natuurdrogisten en natuurvoedingswinkels.